وزیرآباد یاترا
ایہہ پروگرام کئی سالاں توں تیار کیتا جا رہیا سی، پر ایس واری سارے ایس وچ رلت لئی راضی ہو گئے۔ جہدے نال سانوں ایس واری ملن دی آس بن گئی، ایہہ 1990 دی گل اے، اسیں پہلے پنجابی اخبار سجن وچ صحافت تے کسی نظریئے لئی رل کے کم کرن دا طریقہ سکھ رہے ساں، پنجاب دے اک تجربہ کار صحافی حسین نقی نے ایتھے دے لوکاں نوں احساس کروایا کہ اوہناں نوں اپنی ماں بولی لئی کجھ کرنا چاہیدا اے، چونکہ اوہ صحافت دے شعبے نال جُڑے ہوئے نیں ایس لئی اوہناں اخبار نوں لوکاں نال رابطے دا وسیلہ بنا دتا ،سیاسی ، سماجی ایتھوں تیکر کہ ادب نال جڑے کئی نامور ناماں نیں وی ایس کوشش دی مخالفت کیتی۔ اسیں جوان ساں، ساڈے لئی اک جذبہ سی، ہر کوئی بڑا جذبہ تے جوش و خروش وکھاندا سی، ایس اخبار وچ بہتے لوک وزیر آباد نال تعلق رکھدے سن اوہ بہتر طریقے نال کم کردے سن۔ اکرم وڑائچ وی باہر ماسکو چلا گیا تے پتارو کالج چ تعلیم حاصل کیتی۔ اوہ فطرت دے لحاظ نال اک فنکار سی، تھیٹر نال جڑیا ہویا سی، تے بعد دے دناں چ اوہ پینٹنگ وی کردا سی۔ اسدے دوستاں دا دائرہ بہت وڈا سی۔
سجن وچ کم کردے ہوئے، اوہ ہمیشہ کسے نہ کسے قسم دی سرگرمی کردے سن جس وچ زیادہ لوک شامل ہندے، بھاویں اوہ لارنس گارڈن وچ ٹہلنا ہووے، جاں تصویراں دی نمائش دیکھنا ہووے، اوہ اکثر سبھ نوں اپنے گھر وزیرآباد وچ بلا لیندا سی۔ دریا چناب لے کے اوتھے مچھیاں دا شکار کردے ہوئے، فیر اک دن سب نے بکسوا لایا، رات نوں 2:30 وجے اخبار دی اک کاپی گھل دتی تے ہنیرے وچ وزیرآباد پہنچ گئے ساڈی منزل اکرم وارائچ دی رہائش گاہ سی۔ ہن، کیونکہ میرے دماغ وچ ایہہ گلّ سی کہ پنڈ وچ رہن والا ہر دوجے نوں چودھری کیہا جاندا ہے تے ناں نال ہی لکھدا ہے۔ اوہناں نوں اپنے پیو چودھری شفیع سمن نال وی ملن دا موقع ملیا جو سیاسی قد دے وی سن۔ جہناں دی اپنے خطے وچ خاص طور تے انتخابی سیاست وچ بڑی اہمیت سی۔ ٹھیک اے، اسی سارے سورج چڑھن دے بعد وزیرآباد شہر آئے تے اوتھوں اسی دریا چناب لئی روانہ ہوئے۔ ایہ میرے لئی اک دلچسپ تے یادگار سفر سی۔ اس چار دیواراں والے علاقے وچّ ستّ نہراں دے آلے-دوآلے بہت ساریاں عمارتاں بنیاں ہوئیاں ہن، پر داخلہ دوہاں دروازیاں اتے چار برج لگے ہوئے ہن ۔ ایہناں برجاں دے ناں تے اس عمارت دا ناں موٹھمان برج رکھیا گیا ۔ ایہہ برج شاہ جہان دے اک وزیر عالم الدین نے بنوایا سی ۔ مغلاں ولوں بنائیاں گئیاں ساریاں عمارتاں وانگ اس عمارت وچ وی روش، تختے اتے باغ لگے ہوئے ہن ۔ مغلاں دے بعد سکھاں دا دور آیا ، ایہ فوج دا ہیڈکوارٹر بن گیا۔شہر دیاں گلیاں تے بازار ماضی دیاں کہانیاں سناندیاں نیں، گلیاں تے بازاراں دے ناں بھل جاندے نیں۔ کئی ورھے بیت گئے، ایس دوران وزیر آباد کسے نہ کسے بہانے گئے، پر دوستاں دے ٹولے دی شکل وچ انج دا پروگرام مڑ نہیں بنایا جا سکیا سجن اخبار نے پنجابی زبان نوں زندہ رکھن دے مشن نوں چلان مگروں آخری ساہ لیا۔ حسین نقی ہوری بہت گھٹ پنجابی بولدے سن، پر اوس دن اوہ کھلو کے آکھن لگے، “مینوں سجن دے اینا چلان دی آس نئیں سی، فروی تساں جوان نین س نینو بوہت گھاٹ واسال دے کھلایا ایہ وڈی کامیابی اے”
جس دن سجن بند ہویا، اوہ دن ساڈے سبھ لئی دکھ تے تکلیف والا دن سی۔ ساڈے وچوں کئی دے اتھرو وگ گئے۔ اخبار بند ہوگیا ہاں اک دوجے دا ساتھ چھٹ جاون دا دکھ ساڈے نال گیا۔
ساڈے وچوں بہتیاں نے صحافت دا شعبہ چن لین دا فیصلہ کیتا، قومی اخبار ساڈی اگلی منزل سی، کجھ نوں سرکاری نوکریاں مل گئیاں، کجھ نوں دیس توں نفرت ہو کے باہر نکل گئے۔ ساڈے چوں کجھ لوکاں نے اک دوجے نال رابطہ رکھن دی کوشش کدی نئیں چھڈی۔ خوشی تے دکھ وچ چنگی خبر تے ماضی چوں کجھ کڈھن دا عمل ساڈے لئی اک حوالہ بن گیا سی۔ 30 سال بعد اسی اک دوجے نوں لبھ لیا تے حسین نقی ہوراں دی پردھانی وچ اک اکٹھ کیتا۔ جہدے وچ بیرون ملک رہن آلے دوستاں نوں ویڈیو فون تے سانجھا کیتا گیا۔ ایس ملاقات وچ اوہناں اک ویب سائٹ بنا کے سجن نوں زندہ کرن تے ماں بولی لئی کجھ کرن دی اپنی ڈونگھی خواہش نوں پورا کرن دا ارادہ کیتا۔ ہن بھاویں اسیں پہلاں جنے جوان نہیں ساں، پر منگاں تے ترجیحاں وی بدل گئیاں سن، پر ایہہ تجربہ ڈیڑھ سال تکّ چلدا رہا، ساڈے جوڑ کمزور ہو گئے تے سجن پھیر ساڈی پکڑ وچوں نکل گیا۔ اک دل ٹٹے سجن نے کیہا، “جویں میری ماں نے کیہا سی، ‘نل ہورے انی محبتے او’، میں سچ ویکھنا چاہندی ہاں۔ اوہ تینوں کیہ خیال سی کہ اردو بولن والے حسین نقی نے سارے پنجابی بولن والیاں تے لکھن والیاں نوں اکٹھا کر دتا تے جوان زنانیاں ہتھ ملا کے آکھن آ آ آکھو تن ماواں تن پتر ایس لئی کجھ کرو۔ اوہناں نوں گلے وڈے کرن دیو، تے اوہناں نوں ہتھ پیراں نال مار دیو۔
سانوں سب نوں ایس گل تے پکی شرم آندی اے کہ سجن یا پنجابی واسطے کوئی خاص کم نئیں کر سکے ہاں ہاں اسی اک دوجے نال رابطہ رکھیا تے کئی واری منصوبے بنائے ہون گے کہ وزیرآباد وچ ملاں گے، دریا چناب جاواں گے تے پنجابی زبان لئی کوئی موت نامہ سناواں گے۔ پینتیس سال بعد اسی ایس کم وچ کامیاب ہو گئے، ساڈے وڈے بھرا اسلم ڈوگر، شاہد شاہ، طارق بٹ، کریم اللہ گوندل جیہڑے ایس ویلے کینیڈا وچ رہندے نیں اوہناں نے پاکستان آن ویلے اپنے دوستاں نوں دسیا۔ جد اوہ اکٹھے ہو جاندے نیں، اکرم وراچ اک واری فیر سب نوں اپنی تھاں تے کیمپ لان دی دعوت دیندا اے۔ تے اسیں کوئی بہانہ وچکار نہ آون دتا تے فوراً اپنے کوارٹر چھڈ کے وزیرآباد اپڑن دا ارادہ کر لیا جدوں اکرم وڑائچ دی رہائش گاہ وچ داخل ہویا تے ذہن فیر اوتھے لے گیا، جدوں اسیں سارے ایتھے اکٹھے ہو گئے، چوہدری شفیع سماں ہور نہیں سن۔پر اوہناں دی تھاں پتر سن۔ ایتھے توں دریا چناب تک دا سفر جس وچ اس دفعہ وزیر آباد دی محبوب سیاسی شخصیت حفیظ خلجی دے نال اکرم وڑائچ وی پایا گیا سی ۔ انہاں نے وزیر آباد دی تاریخی عمارتاں تے انہاں دے موجودہ استعمال دے بارے وچ معلومات فراہم کردے رہے، انہاں دونے نے اپنے فن دا تعارف وی کیتا، شادی خان نے گھر دی بیرونی دیواراں اُتے ٹُٹی شیوان استعمال کرکے آرٹ دے ٹکڑے تخلیق کیتے، جدوں کہ حفیظ خلجی نے اپنی دی شاندار پینٹنگز، جو… اوہنے بڑی احتیاط نال تیار کیتا تے رکھیا، اپنی دھی دے داج وانگ سانبھ رکھی سن،اوہ کسے نوں نئیں وکھائی، اک اجہا کم جہڑا نمائش تے تعریف کرن جوگا سی۔ اسیں ایہناں دوہاں حضرات دی سنگت وچ نکلے، دریا ولّ دے سفر دوران اوہ سانوں فصلاں، موسم اتے جانوراں اتے پنچھیاں بارے جانکاری دتی۔ ساڈی گل بات دا موضوع گمبھیر توں گمبھیر ہو جاندا تاں جو بہتی تھکاوٹ دا بھار نہ چُکنا پوے۔
میرے واسطے شاہ جی وزیر آباد دا وڈا حوالہ سی. اوہ میرے نال لہور وچ اکٹھے کم کردے رہے تے ساڈا گھراں دا وی میل ملاپ سی، زاہد بٹ جہنے سب توں پہلاں سجن وچ قدم رکھیا. اوہ اک وڈے گل بات کرن آلے وی ہن۔ دو مستجاب گوہر تے ارشد محمود امریکہ تے کینیڈا وچ خوش آں. طارق بٹ وعدے مطابق نہیں پہنچ سکے پر فون تے پوری رپورٹ لیندے رہے۔
اس واری شہر دے کجھ درش بدل گئے سن، کجھ عمارتاں ڈھا دتیاں گئیاں سن، وزیرآباد وچ مٹھمان برج نہیں رہیا، اس نوں قبضے بارے سوچن والیاں نے چتل میدان بنا دتا سی۔
ایس واری ساڈی جماعت نوں ایہہ سوچن تے مجبور کیتا گیا کہ بندے نوں نہ صرف رابطہ رکھنا چاہیدا سگوں اجہیاں سرگرمیاں وی کرنیاں چاہیدیاں نیں جیویں اکرم وڑائچ سجن دے دناں وچ کردے سن تے پچھلے ورھیاں وچ ایہہ عمل رکیا نہیں سی، اوہ لمے سفر کردے رہے تے مختصر جس وچ اوہ دوستاں تے جانن آلیاں نو اپنے ساتھیاں دے طور تے رکھدے ہن۔
میرے وانگوں شہر وچ خاص طور تے مصروف زندگی وی نئیں گزارنا، جہنے چھ یا ست سال بعد ٹرین دے ذریعے سفر کیتا، تے واقعی شہر توں باہر نکل گیا۔ غیر ضروری طور تے اک دائرے وچ زندگی دے معمولات نو قید کرکے، تسی اپنے دماغ نو وی آکسیجن توں محروم کر دتا اے۔ اکرم وڑائچ نے سانوں سارے سجناں نوں ایہہ احساس دلایا کہ بھاویں اوہ کوئی اخبار کڈھ نہ سکے، گھٹ توں گھٹ اپنے جذبیاں تے وچاراں تے رل کے گل بات کر سکدے نیں، رل کے بیٹھ کے ہس سکدے نیں، کھا کے دودھ کھا سکدے نیں، موجاں کر سکدے نیں، ایہہ حرام نہیں۔
جدوں اسی 35 سال پچھے ویکھنے آں تے وچکارلے عرصے دا اندازہ لانے آں، تے انج لگدا اے کہ اسی بہوں کجھ کھو چکے آں۔ جیویں اوہناں دے بنڈل چوں بہت ساریاں شیواں گوا بیٹھیاں ہون۔ تے محرومی دے اک عجیب احساس دے نال، اوہناں نے اپنے چہرے لکا لئے۔ فون تے ویڈیو چیٹنگ ایہناں ملاقاتاں دا کوئی متبادل نہیں، سانوں خط و کتابت دی عادت بحال کرنی پوے گی، ایس لئی سانوں اپنا روٹین بدلنا پوے گا۔ تہانوں اپنے آپ توں باہر نکلنا پوے گا۔
