لکھاری، آئی اے رحمان
(مہربانی ،روزانہ ڈان)
کجھ زور آوراں ولوں پارلیمانی نظام دی تھاں صدارتی نظام لیاون دی منگ اصل وچ 1980ء دی دہائی وچ جنرل ضیاء الحق ولوں شروع کیتی اجیہی اک مہم داحصہ آکھی جاسکدی۔
جنرل ضیاء نظام نوں تے بدل نہ سکیا، ہاں اوس دستور وچ بوہوں زیادہ تبدیلیاں کردتیاں کہ صدارتی وانگ نظام آگیا۔
صدارتی نظام دے حق وچ دلیل ایہہ دتی جاندی اے، پئی ضیاء دعوی کیتا سی ،قائداعظم صدارتی نظام دی سرکار چاہندے سن، جیہدا اوہناں اپنی ڈائری وچ زکر کیتا سی۔ایہہ ڈائری اج تائیں لوکاں نئیں ویکھی، ہاں اک ورقہ میڈیا نوں جاری کیتا سی جدکے لوکاں قائد اعظم نال جڑی ایس گل دی کدے تصدیق نئیں کیتی۔ ایہونئیں جنرل اپنے بیان وچ قائداعظم دے ناں دا حوالے دے کے مطمئن نئیں سن، کیوں جے جنرل ضیا دا مذہبیت اتے مبنی مقصد قائد دی سیاسی سوچ، خاص کر اک پاکستانی قوم دی تعمیر دے تصور توں وکھ سی۔
چونکہ ضیاء دے ہتھ رنگے ہوئے سن، ایس لیے اوہناں نے اک لمے چر تیکرقائد دی ڈائری دی گل وی نئیں کیتی۔ ضیا نے اک دستور راہیں آون والے حکمران دا دھڑن تختہ کیتا سی۔جیہڑا اک جرم سی۔جیہدی آزادی توں پہلاں سزا،قائداعظم موت دی سزا تجویزکیتی سی۔ انڈین نیشنل آرمی دے افسراں نوں سرکار ولوں سنائی جاون والی سزا اتےگل کردیا قائد اعظم نے اسمبلی وچ آکھیاسی، جدوں ویلا آیا تے پاکستان وچ میری فوج کسے شبے بنا اپنا ہر فرض اداکرے گی، نالے وفاداری دامظاہرہ کرے گی۔ جے کسے اجیہا نہ کیتا تے اوہ سپاہی،افسر یا فیر سویلین ایدھا انجام وی اوہو جیہا ویکھےگا جیہڑا ویلیم جوائس تے جان امیری دا ہویا سی۔ (دوانگلش اشرافیہ دے ممبر جنہاں نوں دوسری عالمی جنگ دوران ہٹلر دی حمایت اتے پھائے لادتا گیا سی)
سرکار کول پارلیمنٹ وچ لوڑ جوگی تعداد نئیں، ایس لیے قنون دے وفاقی وزیر آکھیا کہ موجودہ نظام نوں صدارتی نظام نال بدلن لیے ریفرنڈم اک جمہوری طریقہ طریقہ اے،سرکار نوں ریفرینڈم لیے دستور وچ ترمیم دی لوڑہووے گی۔ ماضی وچ ضیا تے مشرف جیویں ریفرنڈم کر ائے نالے اپنی مرضی تے نتیجے حاصل کیتے، ایس نوں ویکھدے ایہہ کہنا مشکل اے کہ لوک ریفرنڈم راہیں کسے تبدیلی نوں قبول کرن گے۔
حقیقی مسئلہ ایہہ وے پئی صدارتی نظام لیان بارے آکھیا تے جارہیا اے، ایہہ نئیں دسیا جارہیا پئی دنیا وچ موجود صدارتی نظاماں وچوں کیہڑا پاکستان لیے چنیاگیا اے، جد تیکر تبدیلی دی وکالت کرن والے میز اتے اپنے سارے پتے نئیں سٹ دیندے اوہدوں تیکر ایس معاملے اتے گل بات کرنا وی ممکن نئیں ہووے گا۔
پاکستان پہلاں ای صدارتی نظام دے تجربے کر کر تھک چکا اے، ایہدیاں تباہیاں کسےتوں لکیاچھپیاں نئیں۔
ایوب خان اک اجیہے صدارتی نظام اتے یقین رکھدے سن، جیہدے وچ پارلیمنٹ وچ کوئی سیاسی جماعت نہ ہووے، وزیر قنون بناون والے اداریاں دے رکن نہ ہوون نالے کسے اگے جواب دین جوگ وی نہ ہوون۔ایوب اپنا تیار کیتا دستور نافذ کیتا۔ ریاست دا نان بدلیا۔ قنون وچ مڈھلے حقان دا قنون وی کڈھ دتا۔اوہناں نوں پچھے ہٹنا پیا، اوہناں کدے کسے جمہوری ادارے اگے ذمہ داری قبول نئیں کیتی۔ اوہناں آپریشن جبرالٹر توں پہلاں قومی اسمبلی توں صلاح وی نہ لیتی۔ ایہو آپریشن 1965ء وچ ہندوستان نال تنازع دے کارن بن گیا۔ اوہناں تاشقند معاہدے بارے اوس ویلے اطلاع دتی، جدوں اوہ ایس اتے دستخط کرچکے سن۔ اوہناں ترقی دے ناں اتے رشوتاں راہیں ملک دے مشرقی حصے دی وفاداری خریدن تے مونیم خان ورگے تابعدار بندیاں دی مدد نال سرکار چلاون دی کوشش کیتی۔ترقی دے دس ورھیاں مگروں ملک دو ٹوٹے ہوگیا۔
کجھ سیاسی ان بھول لوکاں ایوب خان ولوں سیاسی نظام تے چھڈے زخم صدارتی بھیس وچ لکی آمریت وچ ہوون والی ترقی بہانے اوس نوں معاف کردتااے۔ فیر ایہہ لوک اوہناں گوریاں خلاف ساڈی جدوجہد کیوں بھول جاندے نیں جنہاں نے ساڈے لئی عدالتاں ،یونیورسٹیاں بنایاں، ریل پٹڑیاں وچھائیاں تے دنیا دا سبھ توں وڈا آبپاشی نظام تعمیر کیتا۔
ایوب خان بعد اقتدار سانبھن والے یحیٰ خان نوں ایک بندہ اک ووٹ دے اصول دی بحالی ،ون یونٹ دا خاتمہ، تے ملک وچ پہلے عام الیکشن کران دا کس حد تیک سہرا دتا جاندا اے۔ اوہناں چناو دے نتیجے نہ من کے، ملک نوں ٹٹن تیک اپڑان دا داغ اپنے اتے لوالیا۔ اوہناں وی چنگے برے سبھ کم کسے عوامی دے چنیدہ ادارے دی صلاح توں بغیر کیتے۔
جنرل ضیاء وی اک زورآور صدر سی، اوہناں اپنے سنگیاں،رفقا نال مشاورت دا ڈھونگ رچایا مگر کیتی اوس اوہی جو اوہدے من کہیا۔ اوہ کسے ادارے دی نگرانی ہیٹھ نئیں سی۔ اوس دستور نوں وی اپنے خیالاں مطابق بدل دتا۔ سبھ توں برا کم ایہہ کیتا پاکستان نوں افغانستان دی جنگ وچ دھکا دے دتا۔ ملک دی جوان نسل نوں بندوق تے نشے دا شکار کردتا۔
پاکستان دے صدراں جنی ات چکی تے ریاست نوں نقصان پہچایا ،ایہہ سارے پارلیمانی لیڈراں رل کے وی نئیں پہنچایاہووے گا۔
صدارتی تے پارلیمانی نظام وچوں اک دا چناو ایس بنیاد اتے نئیں کیتا جاسکدا کہ ان میں سے کون سا نظام نظریاتی اعتبار سے دوسرے سے اعلیٰ ہے۔ ہوشمندی اور فہم عامہ ایک ایسے نظام کا تقاضا کرتا ہے کہ جس سے عوام آشنا ہو۔
ایوب خان تے ضیاء الحق دوہاں نے اجیہے نظام دی حمایت کیتی جیہڑا لوکاں دی ودھ ذہانت یاں نفسیات نال رلن والا ہووے۔ بھانویں لوکیں اک توں ودھ واری آمریت سرکاراں اگے ہتھیار سٹ چکے نیں۔تریخ وچ اجیہا کوئی ثبوت نئیں ملدا جیہڑا ثابت کرسکے اوہناں آزادی اتے غلامی نوں لیاندا سی۔ دوجے پاسے اوہناں اپنی جدوجہد تے قربانی نال ہر دس ورھے زورآور آمریت نوں ڈھایا ہووے۔
پاکستان مشکل حالات نال گزر رہیا اے، جمہوریت، سیاسی جماعتاں تے سیاست نوں ظالمانہ ظاہر کرن دی مہم زوراں تے جاری اے۔ مڈھلی آزادیاں تےلوکاں دی گل ٹورن لئی جیویں کوئی گنجائش ای نئیں رہی۔لوکاں کول ایس گل توں ڈرن دا کارن درست اے پئی صدارتی نظام ول جاون نال لوکاں دے سرکارچلاون دے نظام اجاڑنا اے۔
سیاست کجھ نہ کجھ ہوون دے فن دا ناں اے، ایس لیے سارے جمہوری گروہاں اتے پارلیمانی نظام نوں تگڑا کرن دی ذمہ واری آندی اے،جس نظام نوں شہریاں سمجھنا شروع کیتا، اوہ راہ نئیں لینی چاہیدی جیہڑی اک چنگے نظام ول جاندی ہووے، جنہوں سانبھن لیے ساڈے کول اوہ فرشتے ای نہ ہوون۔
