چلے جاو

لکھت، نعمان یاور
تقسیم دی کہانی۔ پہلی قسط

برصغیر دی تقسیم لہور تے امرتسر وچ 72 ورھیاں پہلاں انساناں دی زندگیاں نال کیہ ہویا، تے اوہ ہن کیہ سوچ دے نیں ؟
اک دھرم نال تعلق رکھن والے ہزاراں بندیاں نیں دوجے دھرم دے لوکاں دی جاناں بچائیاں تے ایہہ ثابت کیتا کہ پاگل پن تے جنون دی ایس غیر انسانی فضاء وچ انسانیت زندہ رہی مسلماناں نے اپنی جاناں اتے کھیڈ کے سکھاں تے ہندواں دی جاناں بچائیاں انج ای ہندواں تے سکھاں نے مسلمان گوانڈھیاں، یاراں ایتھوں تیک کہ ناواقفاں دی نہ صرف حفاظت کیتی سگوں اوہناں نوں اپنی پناہ وچ رکھیا۔
یادگار مگر بے توقیر دناں دی داستان جدوں، ہندو جتے، مسلمان جتے تے سکھ وی جتے مگر انسانیت بُری طرح نال ہار گئی۔
تقسیم حقیقت وچ برصغیر یاں ہندوستان دی نئیں سگوں بنگال تے پنجاب دی ہوئی جیہدے وچ سبھ توں ودھ پنجاب دے شہراں نے قتل عام ویکھیا، امرتسر تے لہور اوہناں شہراں وچ سن، جنہاں دے مستقبل دا اخیر تیک کجھ پتہ نئیں سی۔
کدے جڑواں کہان والے ایہہ شہر ناصرف وکھو وکھ ہوئے سگوں فرقیاں دے نام اتے ہوون والے سبھ توں وڈے قتل عام دے گواہ وی بن گئے۔ ایہہ واقعات ایس خطے دی تریخ دا حصہ نیں۔
مینوں تقسیم دی کہانیاں یاں قصے نکے ہوندیاں توں سنن مگروں ڈاھڈا شوق سی پئی میں وی کدے سرحد دے اوس پار جاواں گا تے اوہناں تھاواں نوں اپنی اکھی ویکھاں گا۔ جتھوں دے قصے سن دا آیاں آں۔ ایہہ موقع مینوں آزادی یا کہہ لو تقسیم دے سٹھ 60 ورھے پورے ہوون اتے 2007 وچ ملیا۔ دس ورھے پہلاں 1997 وچ پہلی بار دلی گیا مگر 2007 وچ امرتسر جان اتے اوتھے دی تھاواں جیویں واقف تے ویکھیاں لگئیاں۔ اوس دوران ای مینوں ایہہ کہانی لکھن لئی تحریک پیدا ہوئی جنہوں مکمل کرن وچ مزید دس ورھے لگے، لیکن ایس وچ کوئی وڈی تحقیق رکاوٹ نئیں سی، سگوں حالات نے کہانی مکمل کرن وچ چرلا دتا۔ ایس لکھت دا مقصد اک مڈھلی گل دی کھوج لانا سی، اوہ انسانی رشتیاں دا تعلق سی، معلوم نئیں ایس وچ کنا کامیاب ہویا۔ کیونجے جتھے پہلاں فرق مذہب دا سی اوہ اگے چل کے فرقیاں تے گروہاں وچ بدل گیا۔ انسان نے اپنی شناخت کسے گروہ، مسلک، فرقے، جماعت نال بناون دی کوشش کیتی، انسان دا انسان نال ناطہ نتیجے وچ ماڑے توں ماڑا ہوندا گیا۔ دوریاں ودھدیاں رہیاں سماج دے دھاگے وی ٹٹ دے رہے۔

تقسیم ہند اک حقیقت تے تریخ اے، لیکن ایس دے نتیجے وچ ایس دھرتی اتے انساناں نے دھرم دے نام اتے اک دوجے نال جو کجھ کیتا اوہ وی اک تیکھا سچ اے ایس نوں کوئی دوجا نام نئیں دتا جاسکدا۔
دھرتی نوں لہو لہو کرن والے اگرچہ گھٹ تے مخصوص سوچ رکھن والے لوکیں تے گروہ سن، لیکن ایس ونڈ نوں بغیر خون خرابے مکمل کرنا، اوہناں گروہاں دے منصوبے وچ ہرگز شامل نئیں سی۔ تقسیم دے جواز نوں مضبوط بنیاداں اتے کھڑا کرن لئی نفرت نوں مذید گہرا کرنا ضروری سی۔
ایس کہانی دے کئی کردار دنیا توں رخصت ہوچکے نیں۔ چند اک جیوندے نیں مگروں آن والی نئی نسل نوں اینہاں حالات بارے جانکاری دینا اصل مقصد سی، جیہڑے تقسیم توں پہلاں تے مگروں لوکاں نوں ویکھنے پئے۔ ماضی وچ وی ایس دور دے حوالے نال لکھیا گیا تے اج تیک اوس دی گلاں ہوندیاں نیں۔
ایہہ کہانی کجھ بندیاں یاں خانداناں دی نئیں سی، اصل وچ ایس خطے اتے وسن والے وکھووکھ دھرماں تے مسلکاں دے لوکاں دی اے، جنہاں نے تریخ دے کئی دور اک دوجے دی کمزوریاں تے خامیاں لبھن تے دوجے نوں مات دیوں وچ لنگھا دتی۔ بھانویں ایس کہانی دے کردار عام لوک سن، اوہناں وچ کوئی وی سیاست دا وڈا کردار یاں مذہب دا نام لیوا نئیں سی مگر ایہہ سبھ ای سماج دے عام فرد سن، جنہاں نے مل جل کے سماجی تعلقاں تے رشتیاں دی مضبوطی دا عزم کیتے رکھیا۔ ایس وچ اوہناں نوں مشکلاں دا ساہمنا وی کرنا پے گیا۔ ایتھوں تیک کہ اوہناں نوں جاناں دی قربانی دینی پے گئی۔عزت تے ناموس وی قربان کرنی پے گئی۔ شاید آزادی ایہہ سبھ کجھ منگدی اے۔ ایس دا مُل چکا دیون مگروں وی جے لوکاں نے زندگیاں اونج ای گزارنی سی، تاں فیر ایہہ سوال اٹھ دا اے کہ اوہناں دی غلامی ختم ہوگئی۔ حکمران تاں ایہہ لوکیں پہلاں وی نئیں سن، ہن وی اقتدار کسے ہور دے کول اے۔
عدل دی تلاش تے خودارادیت دا جذبہ اوہناں نوں ایتھے لیایا، جے ایہہ وی نئیں تاں فیر آزادی دے معنی مڑ توں کھوجنا ہوون گے۔
ایہہ اک ناتمام کہانی اے کردار بدل جاون گے، عنوان اوہو رہے گا۔ بدلدے ویلے دی اڈیک شاید ایس دھرتی دے لوکاں دا مقدر بن گیا اے۔