سوچ سویر / کالم: جمیل احمد پال
اجوکا دور مُردے زندا کرن دا دَور اے۔ اوہ بوٹے تے جنور‘ جہڑے سینکڑے‘ ہزاراں سال پہلاں دُنیا دے نقشے توں الوپ ہو گئے ہوئے نیں‘ کلوننگ تے ڈی این اے دی مدد نال نویں سریوں پیدا کیتے جا رہے نیں۔ ایس ماحول وچ اک ایسی چیز‘ جہڑے اصلوں موئی وی نہیں سی سگوں ساڈے دِلاں اندر زندا سی‘ جے اوہدا نویں سریوں پنگریواں ہو رہیا اے تاں ایہدے وچ حیرانی والی گل کہڑی اے؟
شادمان دے دفتر وچ ایتوار 3فروری والے دن میں جاندا ہویاں جھَک رہیا ساں۔ 30 ورھے بعدوں بہت سارے سجناں نال ملاقات پتا نہیں کویں دی ہووے گی۔ کجھ متراں نال تاں کدی کدائیں ملاقات ہوندی رہی اے پر باقی سارے ویلے دے غبار وچ گواچے رہے۔ آپ ایس دوران میری عمر پوری دُگنی ہو گئی اے۔ اودوں تریہ سال دا ساں‘ اج سٹھ دا۔
بوہے اُتے ای ایوب ہوراں سواگتی فقرے بول کے جَتا دِتا کہ نہیں‘ سارا کجھ اوویں دا اوویں ای اے۔ ورھے ودھن نال تے کجھ نہیں ہوندا‘ جے دل نہ بدلے ہوون۔ وال چِٹے کالے ہون نال فرق نہیں پَیندا۔ ایہو احساس میٹنگ والے کمرے وچ جا کے ہویا۔ حسین نقی 83سال دے ہو کے وی اوویں دے اوویں سن‘ نعمان یاور بٹ‘ زاہدبٹ‘ اکرم وڑائچ تے عباس صدیقی۔ تھوڑی دیر بعد پروفیسر زبیر احمد وی آ گئے۔ کجھ ہور بندے وی سن‘ جہڑے میری سیہان وچ نہیں آئے۔ وسیم عظمت تھوڑی دیر بعد آیا‘ اوس سمے دُبلا پتلا جہیا مُنڈا‘ دُبلا پتلاتے ہُن وی اے پر سِر اُتے کلو سارا چاندی دا ڈھیر سی۔ آواجائی چلدی رہی‘ نال نال گلاں‘ چاہ تے ’’سجن‘‘ دی سالگرھا دا کیک۔ حسین نقی ہوراں ہدایت ناما پڑھیا‘ صلاحواں دِتیاں گئیاں‘ بحث ہوئی‘ مذاق وی چلدا رہیا۔
’’سجن‘‘ 3 فروری 1988نوں جمیا سی۔ میری وڈی دھی نالوں دس دِن وڈا سی۔ دھی اوسے سال 20 اگست نوں میرے سینے وچ وڈا سارا مگھور چھڈ کے واپس پرت گئی سی۔ ’’سجن‘‘ 20 مہینے کڈھ کے گیا۔ گیا کتھے؟ جانا کتھے ہوندا اے؟ ’’سجن‘‘ وی دِلاں وچ وسدا رہیا۔ تھاں تھاں اپنی یاد دواندا رہیا۔ میں شاید کلم کلّا پرچاکار آں جہڑا لہندے پنجاب وچ نکلن والے چار دے چار روزوار اخباراں نال متعلق رہیا۔ ’’سجن‘‘ دے بعد ’’بھلیکھا‘‘ فیر ’’خبراں‘‘‘ تے فیر ’’لوکائی‘‘۔ کون آکھ سکدا اے کہ بعدوں آون والے تِنو‘ سجن پاروں ای نہیں نکلے؟ جاگ تے سجن نے ای لائی سی۔
عام خیال سی‘ پنجابی وچ سنجیدا گل نہیں ہو سکدی‘ پنجابی وچ معاشیات‘ نفسیات‘ ساینس‘ فلسفا تے انج دے وِشے بارے نہیں لکھیا جا سکدا۔ ایہ سوچ ’’سجن‘‘ نے ای مُکائی۔ چار صفحے دا اخبار جہڑا گھر وچ جمے پہلے پُتر وانگ ہتھو ہتھ لیا گیا۔ نکلیا تاں اردو اخباراں وچ وی تھرتھلی پے گئی۔ حسین نقی ہوراں بہت بعد وچ دَسیا۔ اک اردو اخبار والے نے اوہناں نوں مہنا دتا‘ ’’توں اردو بولیندڑ ہو کے کیوں پنجابی دا اخبار کڈھ رہیا ایں؟‘‘ ’’ تسیں وی تے پنجابی ہو کے اردو اخبار کڈھدے او‘‘ کیسا شاندار جواب سی جہڑا نقی ہوراں دِتا۔
اک ہور نے پچھیا ’’پنجابی اخبار منافع کماوے گا؟‘‘
’’جدوں منافع کماوے گا‘ اودوں تے تسیں وی پنجابی اخبار کڈھ لوو گے‘‘ نقی ہوراں اوہدا مون59ہ بند کیتا۔
ون سونیاں گلاں ہوندیاں گئیاں۔ ’’سجن‘‘ دا سفر جاری رہیا۔ جویں فارسی دے شعر وچ آکھیا گیا اے‘ ملنگ دا سفر جاری رہندا اے‘ ۔۔۔ والے اپنا کم کردے رہندے نیں۔ اک اردو اخبار نے تاں مسخرے پن دی حد کر دتی۔ روز دیہاڑے اوہدے کالماں وچ ’’سجن‘‘ بارے کجھ نہ کجھ لکھ دتا جاندا۔ اوہناں دے کالجے ذرا ڈونگھی ای پیڑ پئی ہوئی سی۔ اوس اخبار کول نظریے دا ٹھیکا وی سی‘ اسلام پسندی دا وی تے اردو دا وی۔ اخبار دا مالک فخر نال کہندا ’’۔۔۔ نے پنجابی کو پنجاب میں قدم نہیں جمانے دیے‘‘ اج اوہ تواریخ دا حِصّا بن کے رب اگے اپنیاں کرتوتاں دا حساب دین لئی پیش ہو چُکیا اے۔ اج اوہدا اخبار وی کسے وِرلے ای سٹال اُتے نظر آوندا اے۔
’’سجن‘‘ دا سفرکنڈیالے راہواں دا پینڈا سی۔سبھ توں ودھ کنڈے پنجابیاں ولوں کھلارے گئے۔ سندھ سرکار نے فیر وی تھوڑا بہت ساتھ دتا۔ پنجاب سرکار دے اک افسر نے جو حسین نقی دا متر سی‘ اک اشتہار دتا تاں اوہدی انکوایری شروع ہو گئی۔ شفقت تنویر مرزا‘ راجا رسالو‘ محمد آصف خاں‘ تے سبھ توں ودھ کے ظفریاب احمد۔۔۔ کنے سارے ہور مِتر سن جو ایس سفر وچ نال سن۔ اج اوہ کسے ہور سفر اُتے جا چُکے نیں۔ ’’سجن‘‘ وچ روز دیہاڑی آون والیاں وچوں کئی اج اپنے اپنے جیون جنجال بھوگ رہے نیں پر اوہناں سبھ دیاں ہمدردیاں اج وی ’’سجن‘‘ دے نال نیں۔ کجھ نویں ساتھی وی جڑے نیں۔ قافلے دے سفر وچ انج ای تے ہوندا اے۔
’’سجن‘‘ دا اجوکا سفرآن لاین اے۔ ادوکے تے اجوکے سفر وچار ویلے دی جو وِتھ اے‘ اوہنے بہت ساری تبدیلی وی لیاندی اے۔ اودوں مشکلاں ودھ ہوندیاں سن۔ کریڈ لیاون دا زمانا سی‘ ہن سارا کجھ تہاڈے کمرے وچ انٹرنیٹ راہیں اپڑ جاندااے۔ اودوں چار صفحے دے اخبار لئی 20 کو ’’کاتب‘‘ چاہیدے ہوندے سن‘ سرخیاں لکھن والے وکھرے۔ ہُن دو ٹائپسٹ سارا کم بھگتا دیندے نیں۔ اودوں بدیسی تصویراں لئی بدیسی اخباراں نوں قینچا مارنا پیندا سی‘ ہُن نیٹ راہیں وادھو مورتاں آ جاندیاں نیں۔ قینچی تے گوند نال کاپی جوڑن دی بجائے سارا کجھ کمپیوٹر اُتے ای جوڑ لئی دا اے۔ ہُن کم کرن والیاں لئی مشکلاں کجھ گھٹ نیں۔
اوہی ’’سجن‘‘ جہڑا 30 سال پہلاں روز آ کے اکھاں نوں تری بخشدا سی‘ ہُن فیر اوہی کم کریا کرے گا۔ میرا پہلا اخباری کالم 4 فروری 1988دے سجن وچ چھپیا سی۔ اودوں مینوں لگدا سی کہ ’’سجن‘‘ کڈھن پاروں بابا فرید‘ شاہ حسین‘ بلھے شاہ‘ وارث شاہ‘ میاں محمد بخش‘ خواجا غلام فریدتے ہور پنجابی بزرگاں دِیاں روحاں ساڈے ول ویکھ ویکھ کے مسکرا رہیاں نیں۔ اج 31 سال مگروں لگدا اے کہ اوہ پنجابی دی کامیابی لئی دعاواں وی کر رہیاں نیں۔ #
