گورنمنٹ کالج لہور، پنجابی زبان دی ترقی لئی جتن

لکھت: مدثر فاروق

زبان وسیبی لَڑی دا اُچیچا اَنگ ہے۔کِسے وی خطے چ بولی جان آلی زبان اوس خطے دے لوکاں دی سیان دی ضامن ہوندی اے۔ اوس خطے دے لوک بھاویں وَکھو وَکھ مذہباں، رنگاں اَتے نسلاں چ وَنڈے ہوون پَر زبان دی ایکتا اوہناں سارے لوکاں چ نا خالی اِک سُرتا پیدا کر دی ہے سَگوں قوم پرستی دی سائنسی پَدھر وی تیار کریندی اے۔ جے گل ہووے پنجاب دی تے بدقسمتی نال گُذری صدی دے مُڈھ توں ہی زبان جیہے سائنسی علم تے عمل نوں منفی پروپیگنڈے کارن عام طور تے مذہب دی عینک لا کے ویکھیا گیا۔
پنجاب چ اوس ویلے توں ہی ایہہ پروپیگنڈا شروع کیتا گیا کہ ہندی ہندوواں دی، اردو مسلماناں دی اَتے پنجابی سِکھاں دی زبان ہے جیہدے اثرات ہُن تائیں پنجاب دی سماجی تے سیاسی رہتل چ ڈُونگھے نظری آؤندے ہین۔ ایہہ پروپیگنڈا لسانیات دے حوالے نال اُکا سائنسی نئیں سی۔ پَر ایس پروپیگینڈے خلاف گورنمنٹ کالج لہور وَرگے علم دوست ادارے وَکھو وَکھ شّکلاں چ علمی مزاحمت کر دے رہے۔ گورنمنٹ کالج لہور چ 1926ء اندر پنجابی مجلس دا اُسار ہویا جیہدا اِک مقصد ایہہ چیتے کرانا سی کہ پنجابی سارے پنجاب وَاسیاں دی زبان ہے بھاویں اوہ جیہڑے مرضی مذہب نال جُڑے ہون۔
گورنمٹ کالج لاہور نے پنجابی زبان دے رواج لئی ہمیش اُچیچا وَسب نبھایا۔ 1947ء تائیں اَتے اوہدے بعد ہُن تائیں رسالہ “راوی” چ پنجابی حصہ چَھپ رہیائے۔
68۔1967ء توں گورنمنٹ کالج لہور چ پنجابی اختیاری مضمون دے طور تے انٹرمیڈیٹ چ پڑھایا جا رہیائے اَتے 1972ء توں بی اے دی پَدھر اُتے وی اختیاری مضمون دے طور اَپر پڑھایا جاندائے۔ 2013ء چ بی اے آنرز پنجابی شروع ہویا تاں اوس ویلے تیک پنجابی نوں وَکھرے ڈپارٹمنٹ دا درجہ نئیں سی مِلیا۔ گورنمنٹ کالج لہور چ پاکستان بنن مگروں جیہڑے اُستاداں پنجابی زبان دے رواج لئی اُچیچا کردار ادا کیتا اوہناں چ صوفی تبسم، ڈاکٹر نذیر، لئیق بابری اَتے سرفراز قاضی ہوراں دے ناں اُگھڑویں ہین۔
پروفیسر ڈاکٹر حسن امیر شاہ دے وائس چانسلر بَنن بعد گورنمنٹ کالج یونیورسٹی لہور چ پنجابی دی اُچی تعلیم دین دا کَم بہت اَگے ودھایا جیہڑا کہ ڈھیر سلاہن جوگ ہے، اوہناں دی بَھرویں محنت کارن پنجابی چ اعلیٰ تعلیم حاصل کرن لئی ہیٹھ دَسے اُچیچے کَم اَگانہہ ودھائے گئے۔
ا) پنجابی زبان تے ادب نوں وَکھرے ڈپارٹمنٹ دا درجہ مِلنا (2017ء)
ب) ایم فل کلاساں چالو ہونا (2018ء)
ج) پی ایچ ڈی کلاساں چالو ہونا (2019ء)
د) پنجابی زبان چ پَرکھ پڑچول واسطے رسالہ ”سلیکھ“ دی چھپوائی۔
پروفیسر ڈاکٹر سعید خاور بھٹا ہوراں نوں جدوں پہلا ہیڈ آف پنجابی ڈپارٹمنٹ مقرر کیتا تے بھٹا صاحب دے ساہمنے ایم۔ فل اَتے پی ایچ ڈی دے سلیبس دی تشکیل سبھ توں وَڈا امتحان سی۔
ایم فل دے سلیبس اَندر لسانیات دے کورس چ جِتھے محمد آصف خان، عین الحق فرید کوٹی اَتے ڈاکٹر طارق رحمان جیہے ماہر لسانیات دِیاں لِکھتاں نوں سلیبس دا حصہ بنایا گیا اوتھے ڈاکٹر پریم پرکاش سنگھ، سَنت سنگھ سیکوں دِیاں لِکھتاں وی سلیبس دا حصہ ہین۔ تنقیدی دَبستان دے سلییبس چ نجم حسین سید جیہے مہا نقاد نال ہربھجن سنگھ نوں وی پڑھایا جاندا ہے۔
ایسے طرحاں ”پنجابی وچ ناری واد“ کورس چ جِتھے نسرین انجم بھٹی اَتے سارہ شگفتہ ہوراں دی شاعری پڑھائی جاندی ہے اوتھے امرتا پریتم دی شاعرانہ پریت دا وی لُطف لِیا جاندا ہے۔
ایس سلیبس چ پنجابی زبان دِیاں وَکھو وَکھری لِپیاں نوں ”پنجاب وچ ورتیاں گئیاں لِپیاں“ بارے کورس چ بحث دا موضوع بنایا گیائے۔ پنجاب دِیاں چوکھیاں علمی ستھاں اَندر اِک عام فکری مغالطہ پایا جاندا ہے کہ پنجابی زبان دو لِپیاں چ لکھی جاندی ہے، اِک شاہ مکھی لِپی اَتے دوجی گُرمکھی۔ ایس کورس چ پَرکھ پڑچول نال ثابت کیتا گیا اے کہ پنجابی زبان ایہناں دوہاں لِپیاں دے نال نال تریخ دے وَکھو وَکھرے دَوراں اندر ”دیونا گری’، ”سندھی“، ”لوہانکا“ اَتے ”رومن“ لِپی چ وی لکھی گئی۔ ایس کورس چ پڑھیاراں لئی گُرمکھی لِپی دی سکھلائی لازم قرار دِتی گئی ہے۔
پی ایچ ڈی دے سلیبس چ جیہڑے خاص کورسز پڑھائے جا رہے نیں اوہناں چ ”کھوج دے عالمی مہاڑ“ تے ”پنجابی بارے انگریز ماہراں دی کھوج دے مہاڑ“ شامل ہین۔ ایس کورس چ آر سی ٹیمپل تے ایچ اے روز جیہے انگریز ماہراں دی پنجابی زبان بارے پَرکھ پڑچول نوں بحث دا موضوع بنایا گیا اے۔ اِک کورس ”پنجاب دا تہذیبی ویروا“ اے جس چ سواں وادی ’ھاکڑا‘، ہڑپہ تے ٹیکسلا دی تہذیباں بارے بحث مباحثہ کیتا گیا ہے۔ ”گلوبلائزیشن تے پنجابی“ جیہے جدید کورسز دے نال نال پنجابی ادب دی تریخ سمجھن لئی ”پنجابی ادب دے تذکرے“ دے کورسز چ موہن سنگھ دیوانہ اَتے مولا بخش کشتہ جیہے لکھاریاں نوں وی پڑھایا جا رہیائے۔ ”پنجابی رسالیاں دے فکری تے ادبی مہاڑ“ جیہے کورس دے نال ”پنجابی ’لہجے تے معیاری زبان“ نامی کورس وی پی ایچ ڈی دے سلیبس دی رونق ہین۔
اِک کورس ”پنجابی شاعری دا ٹکراواں تول“ وی ہے جس چ پنجابی شاعراں دا عالمی شاعراں نال موازنہ کیتا گیا ہے۔ مولانا روم دا ٹکرواں ویروا میاں محمد بخش، شیکسپیئر دا وارث شاہ، گوئٹے دا بلھے اَتے ورڈز ورتھ دا خواجہ فرید نال کیتا گیا اے۔ ایسے طرحاں پڑھیاراں نوں کیٹس تے شوکمار بٹالوی وچکار ٹکرواں ویروا کرنے دا موقع وی مِلسی۔
جے کر گورنمنٹ کالج یونیورسٹی لہور دے ایم فل تے پی ایچ ڈی پنجابی سلیبس اَپر گوڑھی نگاہ مارئیے تاں جانکاری ہوسی کہ ایہہ سلیبس نہ خالی سیکولر تعلیم دی رمز اے سگوں پنجابی چ میعاری اُچی تعلیم لَین لئی دوجے سَبھے اداریاں لئی وی رہنمائی دا منارا ثابت ہو سکدا ہے۔
ایہہ سلیبس نال ایہہ حقیقت وی اُگھڑ دی ہے کہ زبان آپنی بُنتر چ ہی سیکولر ہوندی ہے اَتے زبان دا جوڑ خطے نال ہوندائے نا کہ مذہب نال۔
پروفیسر ڈاکٹر حسن امیر شاہ (وائس چانسلر ) دی خاص دلچسپی تے ڈاکٹر سعید خاور بھٹا دی کَڑی محنت کارن گورنمنٹ کالج یورنیورسٹی لہور چ پنجابی زبان تے ادب چ نا خالی اُچ پَدھری تعلیم ممکن ہوئی سگوں سلیبس ہیٹھ درج شدہ کورس ایس بات دی گواہی دے رہے نیں کہ گورنمنٹ کالج یونیورسٹی لہور آپنی روائتاں موجب courage to know اَتے روشنیاں دے سفر اُتے لگاتار اَگانہہ وَدھ رہی اے۔
(اُلتھا: طارق عزیز بٹ)