آئی ایم ایف دی شرطاں دا مُل کون تارے گا؟

لکھاری: وسیم عظمت
آئی ایم ایف کولوں ساڈھے چھ ارب ڈالر دا قرضہ لے کے بظاہر پاکستان 2020 وچ اک زیادہ بھیڑے اقتصادی، سیاسی تے سماجی ڈیزاسٹر ول ودھ رہیا اے۔ ایس ڈیزاسٹر وچ آئی ایم ایف دے معاہدے برابر حصہ اوہ حالات پاون گے جنہاں وچ ایہہ قرضے دا معاہدہ کیتا جا رہیا اے۔
حکومت آئی ایم ایف نال جو معاہدہ کردی پئی اے اوہدے مذاکرات دے دوران ای باخبر لوکاں دے مطابق آئی ایم ایف نوں راضی کرن لئی وزیر خزانہ بدل دتا گیا، اسیٹ بینک دا گورنر بدل دتا گیا تے ایف بی آر دا چیرمین بدل دتا گیا۔
معاہدے دے تحت بظاہر تے پاکستان دی وگڑی ہوئی۔ اقتصادیات نوں کٹ وڈھ کے ٹھیک کرن دی کوشش کیتی جاوے گی لیکن ایس عمل دا اثر صرف حساب کتاب دے کھاتیاں تک نئیں رہوے گا سگوں سماج دے ہر کونے تائیں وڈیاں مصیبتاں لیاوے گا۔ جنہاں وچوں بے روز گاری سب توں بوہتی تکلیف دین والی مصیبت ہووے گی۔ ہن تائیں جو شرطاں سامنے آیاں نیں اوہناں تے عمل کرن لئی ڈالر دے مقابلے تے روپے دی قیمت ہور۔ گھٹائی جاوے گی، بینکاں دے سود دی شرح ہور ودھائی جاوے گی تے بجلی تے قدرتی گیس دی قیمت ایس سال دو مرحلیاں وچ ہور ودھائی جاوے گی۔ 700 ارب روپے دے نویں ٹیکس ایس مہینے پیش کیتے جاون والے بجٹ وچ لائے جاون گے۔ فیڈرل بورڈ آف ریوینیو نوں ایس سال 5300 ارب روپے ٹیکس اکٹھے کرن دا حکم دتا جاوے گا۔ اسٹیٹ بینک جیہڑا آئین تے قواعد دے مطابق مونیٹری پالیسی بناون وچ آزاد اے، اوہ وی آئی ایم ایف دے نال معاہدے دیاں شرطاں دے مطابق بینکاں دے سود دی شرح ہور ودھا کے بارہ تیرہ فیصد کر دیوے گا۔ ایس معاہدے دے تحت حکومت بجلی، گیس تے ہور شعبیاں وچ غریباں تے خاص خاص صنعتاں نوں دتی ہوئی تمام سبسڈیاں ختم کر دیوے گی۔
آئی ایم ایف دے نال جیہڑا معاہدہ طے کیتا جا رہیا اے اوہنوں “آئی ایم ایف دا مصر ماڈل” وی کہیا جا رہیا اے۔
ایس معاہدے اتے عمل کرن دے نتیجے وچ پاکستان وچ پولیٹیکل اکانومی تے کیہہ اثرات پین گے اوہناں دا مکمل تجزیہ کرنا اجے ایس لئی ممکن نہیں کہ اجے معاہدہ نوں کھول کے عوام دے سامنے رکھیا ہی نہیں گیا۔ بظاہر انج جاپدا اے جیویں ساڈھے چھ ارب ڈالر حاصل کرن لئی پاکستان دی حکومت تے ادارے ہر چیز اتھل پتھل کر دین تے تیار بیٹھے نیں۔
سبسڈیاں دے سر تے پاکستان وچ کئی صنعتاں دا پہیہ چلدا اے تے سب سڈیاں دے کارن لکھان گھراں وچ بلب، پکھا تے گیس دا چلھا بلدا اے۔ سبسڈیاں ختم کرن نال کجھ ریوینیو دی بچت تے ہو جاوے گی لیکن بوہت سارے لوک روزگار توں محروم ہوون گے، بوہت سارے گھرانیاں تے بجلی گیس دی قیمت دا بوجھ باقی شیواں دی مہنگائی دے بھار نال رل کے ناقابل برداشت اذیت بن جاوے گا۔
بجلی دی سبسڈی کاشتکاراں لئی پہلاں ہی ضرورت توں تھوڑی سی، جے ایہہ وی ختم کر دتی گئی تے پانی دی لاگت ودھن نال کسان دی حالت ہور مندی ہووے گی کیوں جے لاگت ودھن دے بعد فصل دا مل ودھانا اوہدے وس وچ نہیں۔ ترقیاتی کماں لئی پیسہ بہت گھٹ جاون نال نہ صرف ایہہ کہ ترقیاتی منصوبیاں وچ براہ رات نوکری کرن والیاں دا کم گھٹے گا سگوں ایہناں منصوبیاں نوں سامان فراہم کرن والیاں ساریاں صنعتاں وچ وی کم گھٹے گا۔ ٹیکساں دی آمدن ودھاون دی گل اوس ملک وچ کیتی جا رہی اے جتھے ٹیکس کدی پورا اکٹھا نہیں ہویا۔ دسیا جا رہیا اے کہ “کارپوریٹ سیکٹر” توں تے پہلاں ہی بوہت ٹیکس لیا جا رہیا اے اضافی ٹیکس آمدن لئی ٹیکس دوسرے شعبیاں تے لاگو کیتا جاوے گا۔ ٹیکسٹائل انڈسٹری وچوں مزید ٹیکس اکٹھا کرن لئی ویلیو ایڈڈ ٹیکسٹائل پروڈکٹس تے وی ٹیکس لایا جاوے گا تے ٹیکس توں بچے ہوئے بوہت سارے نکے کاروباراں تے وی ہن ٹیکس دا بھار لدیا جاوے گا۔ لوکل انڈسٹری کوئی ایسی شے نہیں بناندی جیہڑی باہروں نہ آوندی ہووے، تاں وی جے ایہہ انڈسٹری اجے تائیں زندہ اے تے اوہدے وچ کاسٹ نوں کسی حد تک گھٹ رکھن والا وڈا کارن سبسڈی سی تے دوجا ٹیکس دی ملی لاگت گھٹ ہونا سی۔ کاسٹ ودھن نال لوکل انڈسٹری نوں لوکل مارکیٹ وچ بدیسی مال دا زیادہ سخت مقابلہ کرنا پئے گا۔
ڈالر دی قیمت ودھن نال ایکسپورٹ کرن والی انڈسٹری نوں بظاہر کجھ فائدہ ہووے گا لیکن سب توں وڈی ایکسپورٹ انڈسٹری ٹیکسٹائل انڈسٹری اے جیہڑی خود دھاگے تے مشینری دی امپورٹر وی اے۔ پاکستان وچ انڈسٹریل استعمال لئی ساریاں اہم دھاتاں تے سارے پلاسٹک باہروں آوندے نیں، ڈالر دی قیمت ودھن نال تانبے، اسٹ، المونیم سمیت ساریاں دھاتیاں تے پولیمرز دی قیمت ودھے گی تے طوہت ساری صنعتاں دی پیداواری لاگت اوہناں نوں امپورٹڈ مال دا مقابلہ کرن جوگا نہیں چھڈے گی۔ جیہڑی انڈسٹری اتے اک پاسے پیداواری لاگت وچ وادھے دی کئی بھاردے جا رہے نیں جیہنے دوجے پاسے اکنامک ایکٹیویٹی گھٹن نل ڈیمانڈ تے کھپت دے سنگین مسئلیاں دا سامنا کرنا اے اوس انڈسٹری توں فیر ایہہ توقع وی رکھی جاوے گی کہ اوہ ودھیا ہویا ٹیکس وی دیوے۔ جے انڈسٹری دے نال زرعی سیکٹر دا حال ویکھیِئے تے کنک دے کاشتکار نوں ایس اپریل وچ خراب موسم دے وجہ نال دس من فی ایکڑ تھوڑی پیداوار دا سامنا کرنا پیا اے تے اتوں کھاداں، بیج تے بجلی اتے سبسڈیاں ودھا کے پیداواری لاگت یکمشت اینی ودھا دتی گئی اے کہ فصلاں چنگیاں وی ہوون تت کسان نوں بچنا کجھ نہیں۔ اپنی جنس ویچ کے کاشتکار نوں بچنا کجھ نہیں تے بازار۔وچ ہر۔شے دی قیمت نوں اگ وکھری لگی ہووے گی تے کاشتکار دی زندگی دا معیار ہور گھٹے گا تے اوہدے نال پنڈ دی ساری وسوں دیاں نعاشی اوکڑاں ودھ جاون گیاں۔
روپے دی قیمت مزید گھٹن نال امپورٹڈ خام مال تے آسرا کرن والیاں صنعتاں سب توں زیادہ مشکل وچ ہوون گیاں تے سب توں زیادہ بے روزگاری وی ایہناں ہی صنعتاں وچ آوے گی۔ کسی اک شعبے وچ پیداوار دی کمی نال شروع ہوون والا چین ری ایکشن دوجے شعبیاں تے وی اثر پاوے گا۔ بعض معاشی ماہر تے ایس عمل توں اینے ڈردے پئے نیں کہ اوہ معیشت کھلو جاون دیاں پیش گوئیاں کردے پئے نیں۔ معاشی سرگرمی گھٹن نال بعض لوک غربت دی شرح وچ دو گنا اضافے دا اندازہ لاندے پئے نیں۔ غربت ودھے گی تے اپنے نال بیماری تے جہالت نوں وی ودھاوے گی، سماجی انتشار تے مایوسی دا نواں گھن چکر شروع کراوے گی۔ آئی ایم ایف دے قرضے نال جڑیاں ری سٹرکچرنگ دیاں شرطاں وچوں اک ریاست دے ملکیتی اداریاں نوں ویچنا وی اے۔ ملک وچ کاروباری طبقے دا جو حال ہویا اے اوس نوں ویکھ کے ایہہ توقع کرنا مشکل اے کہ وڈے اداریاں خاص طور تے بجلی ویچن والیاں تے بناون والیاں کمپنیاں نوں خریدن لئی کوئی پاکستانی گاہک لبھ سکے گا۔ جے اہم ریاستی ملکیتی ادارے خاص طور تے بجلی کمپنیاں بدیسی مالکاں دے قبضے وچ گئیاں تے ملازماں دیاں چھانتیاں، سروسز تے یوٹیلیٹیز دی ہور مہنگائی توں ودھ اہم سٹریٹیجک نوعیت دے مسئلے وی پیدا ہوون گے۔
آئی ایم ایف دے قرضے دا اک خوفناک پہلو ایہہ وے کہ پاکستان اتے تے شرطاں لد دتیاں گئیاں نیں جیہناں تے عمل نہ کرن دی سزا۔قرضہ ڈک کے دتی جاوے گی لیکن ایس معاہدے وچ ایہہ کدھرے نہیں لکھیا جاوے گا کہ شرطاں منن نال ہوون والے صاف نظر آوندے تے ان جانے نقصاناں دا جرمانہ کون بھرے گا۔ ریاست دی آمدن تے خرچیاں دے کھاتے وچ توازن بہتر ہوون دی قیمت جے لکھاں نویں بے روزگاراں نے ادا کرنی اے تے پاکستان دی ریاست تے عوام نوں ایہدا فائدہ کیہہ۔ بے روزگاری، مہنگائی، غربت نال پیدا ہوون والے سماجی مسئلیاں نال کون نبڑے گا تے ایس ساری انتشار نوں سمیٹن لئی درکار مضبوط سیاسی جماعتاں نوں پہلاں ہی احتساب دے ڈنڈے نال مار مار کے پیراں تے کھلون جوگا نہیں چھڈیا گیا۔ جے انتشار ودھیا تے ایہنوں سنبھالے گا کون؟