لکھاری
رشید چودھری
ووٹر لسٹاں:
پاکستان بنن توں بعد ہک بندہ ہک ووٹ دے اصول دے موجب 1951ءوچ پنجاب اسمبلی دے 197ممبر چنن واسطے چوناں کروائیاں گئیاں۔ چوناں توں پہلاں نویاں ووٹر لسٹاں بنائیاں گئیاں۔ ووٹر لسٹاں تیار کرن دا کم واہوا اوکھا سی۔ ایس توں پہلاں کدے وی پنجاب دے سارے بالغ جنیاں اتے زنانیاں دے ناں کاغذ تے نئیں سن لھکے گئے۔ ایس توں اڈ اجاڑے ویلے ہوئی مار دھاڑ تے اچالے نال پاکستان دے حصے آئے پنجاب وچ آبادی دی گنتری وی چوکھی ودھ گھٹ ہوئی سی۔ پنڈاں وچ پٹواریاں اتے شہراں وچ کلرک بابوواں نے 21ورھیاں تو ودھ جنیاں زنانیاں دے ناں سرکاری کاغذاں اتے لیک کے اوہناں نوں ووٹر بنا دتا۔ لسٹاں بناون دا کم ڈوڑھ ورھے تائیں چلدا رہیا اتے اٹھاسی لکھ چرتالی ہزار توں کچھ ودھ وو ٹراں نوں رجسٹرکر لتا گیا۔ پنجاب دی کل آبادی دے ہر سو وچوں 45 بندے ووٹر بن گئے۔ 2008 ء لئی پنجاب دے رجسٹرڈ ووٹراں دی گنتی چار کروڑ پنتالی لکھ دے نیڑے ہے۔ ایہناں چوناں وچ مسلم ووٹراں دی گنتی چھیاسی لکھ گیاراں ہزارجد کہ عیسائی اتے اینگلو پاکستانیاں دی گنتی دو لکھ ویہہ ہزار دے لاگے سی۔ پٹی درج ذاتاں اتے ہور دوجے ووٹرز تیراں ہزار توں وی گھٹ سن۔ انج 97فیصد ووٹرز مسلمان اتے ڈھائی کو فیصد عیسائی سن۔ ہک نویکلی تے ہرکھونویں گل ایہہ ھے بھئی سکھ جیہڑے اوس ویلے تیک پاکستانی پنجاب وچ کجھ گنتی وچ ہوند رکھدے سن اوہناں لئی کوئی وکھ سیٹ اچیچا کر کے نئیں رکھی گئی۔
سیٹاں دی ونڈجاں پناہ گیر تے تل وطنی دا فرق
صوبے وچ کل مسلم سیٹاں دی گنتی 191 سی جیہناں وچوں پنج سیٹاں زنانیاں دیاں سن۔ ایہناں توں اڈ چار اچیچیاں سیٹاں عیسائیاں اتے اینگلو پاکستانیاں واسطے، ہک جنرل سیٹ پٹی درج ذاتاں اتے دوجیاں فرقیاں واسطے تے ہک اچیچی سیٹ یونیورسٹی لئی رکھی گئی سی۔ ایہناں چوناں واسطے ڈیرہ غازی خان دے قبائلی علاقے نوں وی پنجاب نال رلا کے 191 وچوں ای اک سیٹ اوس علاقے لئی اچیچ کر کے رکھی گئی سی ۔ انج کل سیٹاں دی گنتری 197 بن دی سی ۔ فرنگی راج وچ ووٹاں دا حق جنے کھنے نوں نئیں سی دتا جاندا سگوں ووٹ پاون واسطے اک اچیچی پدھر دی پڑھائی، بھوئیں دی مالکی جاں ٹیکس دی تارگی لوڑیدی سی ۔ بہت ساریاں سیٹاں صنعت، تجارت، یونیورسٹی تے اجیہیاں ستھاں واسطے اچیچا کر دتیاں جاندیاں سن۔ 1951ء دیاں ایہناں چوناں وچ تاں ہر بندے نوں ووٹ پاون دا حق سی۔ ایس لئی ساریاں اچیچیاں سیٹاں مکا کے چھڑی یونیورسٹی سیٹ باقی رکھی گئی۔ اوہدے وچ ووٹ پاون دا حق یونیورسٹی دے اوہناں پرانے پڑھیاراں نوں سی جیہناں نے گھٹوگھٹ تن ورھے پہلاں یونیورسٹی توں گریجوایشن کیتی سی، آنرز ڈگری لئی سی جاں فیر مشرقی زباناں وچ یونیورسٹی توں کوئی ڈپلومہ پاس کیتا سی۔
ایہہ گل سوادلی ھے بھئی ایہناں 197سیٹاں لئی بھوئیں تے بنائے گئے حلقے چھڑے 153ای سن، جیہناں وچوں 147مسلم، چار عیسائی اتے اینگلو پاکستانی تے رہندے دو، پٹی درج ذاتاں اتے دوجیاں اقلیتاں تے یونیورسٹی واسطے اچیچا کر کے رکھے گئے سن۔
مسلم سیٹاں وچوں 44 سیٹاں پناہ گیراں لئی اچیچا کر کے رکھیاں گئیاں سن تے ایس کم واسطے 147 حلقیاں وچوں 44 حلقیاں نوں دو سیٹے حلقے بنا دتا گیا سی جیہدا مطلب ھے بھئی اوتھے ہر ووٹر دو ووٹ پان دا حق رکھدا سی ۔ ہک ووٹ اوہ پرانے تل وطنی کھلوونہار اتے دوجا پناہ گیر امیدوار نوں پا سکدا سی۔ بھانویں ایہناں چوناں توں پہلاں ایہہ گل نکھیڑ دتی گئی سی بئی پناہ گیراں دیاں ایہہ سیٹاں پہلی اتے آخری وار اچیچا کر کے رکھیاں جا رہیاں ھن تے ایہناں چوناں توں بعد اگلیاں کسے وی چوناں وچ پناہ گیراں لئی اڈ توں کوئی سیٹ نئیں ہووے گی، فیر وی ایہناں سیٹاں دے اچیچا رکھن نال پنجاب وچ پناہ گیر تے تل وطنی ونڈ ڈونگھی ہوئی۔ اوس ویلے دے حاکماں دا ایہہ خیال سی بئی پناہ گیر حالی تیک پنجاب وچ آپنی آپنی تھاویں ٹک نئیں سکے تے اچالے دا چلار وی حالی جاری سی ایس لئی پناہ گیراں دی نمائندگی لئی سیٹاں دا اچیچا کر کے رکھنا ضروری سی۔
کجھ ہور لوکاں دا ایہہ خیال اے بھئی ایہناں سیٹاں دا اچیچا کر کے رکھنا اوس ویلے دے وزیر اعظم لیاقت علی خان دی پناہ گیر پال پالیسی دا ای حصہ سی۔ ایہہ گل پناہ گیر سیٹاں دے کھلوونہاراں دے ناواں اتے اوہناں دے رہائشی پتیاں تے نظر ماردیاں وی کسے حد تائیں سہی ہوندی ہے۔ کھلوونہاراں واسطے ایہہ کوئی پابندی نئیں سی بئی اوہ آپنے رہائشی حلقیاں توں ہی چوناں لڑ سکدے سن۔ ایہدا سٹا ایہہ نکلیا بئی 44 پناہ گیر جتنہاراں وچوں 15 ممبر اجیہے سن جیہڑے لہور شہر دے رہن والے سن ۔ ایسے طرحاں دوجے امیدواراں دی وڈی گنتی اوہناں دی سی جیہڑے وڈے شہراں جویں راولپنڈی، ملتان، سرگودھا وغیرہ دے نویں وسنیک سن۔ گنتی دے پنج ست کھلوونہار ہی اجیہے سن جیہڑے چھوٹے شہراں جاں پنڈاں دے رہن والے سن۔ دوجے پاسے تل وطنی سیٹاں تے جتن والے کھلوونہار آپنے علاقیاں دے اوہی پرانے موڈھی تے کھڑپینچ سیاست دان سن جیہڑے فرنگی راج ویلے توں ایہناں کماں وچ پیر رکھ دے آئے سن۔
مسلم سیٹاں وچوں ہی پنج سیٹاں زنانیاں واسطے اچیچا کر کے رکھیاں گئیاں سن۔ ایہناں پنجاں سیٹاں لئی چار حلقے متھے گئے، جیہناں وچوں اک دو سیٹا سی۔ ایہہ گل فیر نرالی ھے بھئی زنانیاں سیٹاں چھڑیاں وڈے شہراں لئی اچیچا کر کے رکھیاں گئیاں سن۔ اندرون لہور، بیرون لہور، ملتان شہر اتے راولپنڈی شہر ای زنانیاں دے اچیچے حلقے سن۔
ایہہ سدھ پدھریاں اتے فرقہ واری چوناں سن جیہدا مطلب ایہہ وے بھئی ہر بالغ بندے نوں ووٹ پان دا حق تے سی پر اوہ ایہہ ووٹ چھڑا اپنے فرقے دے کھلوونہارنوں ہی پا سکدا سی ۔ مسلمان مسلماناں نوں، عیسائی عیسائیاں نوں نوں تے پٹی درج ذات والے پٹی درج ذات والے کھلوونہاراں نوں۔
مسلم لیگ تے جناح لیگ:
ایہناں چوناں توں پہلاں مسلم لیگ دو حصیاں وچ ونڈی گئی سی۔ پنجاب دے پہلے وزیراعلی نواب ذوالفقار علی ممدوٹ نے میاں ممتاز دولتانہ نال کھیہہ بکھیہہ توں مگروں جناح عوامی مسلم لیگ دی نینہہ رکھ دتی سی۔ مسلم لیگ دے ٹکٹ واسطے 800 لوکاں نے درخواست دتی۔ ٹکٹ تاں 197 نوں ای لبھ سکدا سی۔ رہندیاں لوکاں نے کاوڑ کھا کے جناح لیگ وچ رلتی ہون دا چارہ کیتا تے اصل ٹاکرا ایہناں دونواں پارٹیاں وچ ای ہویا۔ ایہناں توں اڈ اسلامی جماعت تے کمیونسٹ پارٹی گنن جوگیاں سیاسی جماعتاں سن، جیہڑیاں ایہناں چوناں وچ حصہ لے رہیاں سن۔ اعظم وزیرلیاقت علی خان نے اپنے لوکاں نوں ٹکٹ دوائے جیہناں وچ اوہناں دا بھراءوی رلتی سی۔ ٹکٹاں دی ونڈ تے اجیہا رولا پیا بئی سیاسی مسافر دی شبدالی والی کاڈھ کڈھیجی۔ کل دے یونینسٹ اج دے مسلم لیگی تے بھلک دے عوامی لیگئے بن گئے۔
مسلم لیگ نے جیہڑی چوناں توں پہلاں کھیرو بیرو ہو گئی سی، ایہناں چوناں وچ جت لئی سرکاری مشینری نوں کھل کے ورتیا۔ احمد سعید کرمانی جیہڑے کمیونسٹ کھلوونہار مرزا ابراہیم دے مقابلے وچ لاہوروں ہار رہے سن، اوہناں نوں جتوان لئی پہلوں مرزا نوں جیل وچ سٹیا گیا تے فیر اوہناں نوں پین والے سینکڑیاں ووٹاں نوں رد کر کے کرمانی دی کامیابی پکی کیتی گئی۔ ایس دھاندلی لئی جھرلو دا اکھر ایجاد ہویا۔ الیکشن والے دن دھاندلی اتے رولے رپے دے الزام وچ 646بندیاں نوں پھڑ لیا گیا۔
سٹیاں بارے اچنبھے
دھاندلی اتے زورزبردستی راہیں مسلم لیگ جت گئی۔ نوں امیدوار ٹاکرے باہجھ ای جت گئے۔ چوناں دا ٹرن آؤٹ سرکار ولوں 50 فیصد دسیا گیا۔ لہور شہر توں اڈ کتے وی جناح عوامی لیگ، مسلم لیگ دا مقابلہ نہ کر سکی۔ ضلع لہور دیاں زنانیاں، اقلیتیاں تے پناہ گیراں سنے 24سیٹاں بن دیاں سن جیہناں وچوں7 جناح عوامی لیگ، 2 آزاد، 1 جماعت اسلامی تے رہندیاں 14 مسلم لیگ نے جت لیاں۔
مسلم لیگ نے کل 191 وچوں 143سیٹاں جت کے وڈی کامیابی کھٹی۔ جناح عوامی لیگ دے ہتھ 35 سیٹاں آئیاں۔ تیجی وڈی پارٹی آزاد کھلوونہار بنے جیہناں نے 17سیٹاں تے کامیابی دے جھنڈے گڈے۔ چھوٹیاں پارٹیاں وچوں کساناں دی جماعتاں دے اکٹھ آزاد پاکستان پارٹی اتے اسلامی جماعت نے ہک، ہک سیٹ جتی۔
مسلم لیگ نوں ایہناں چوناں وچ لہور، گجرات، جھنگ، ڈیرہ غازی خان، اٹک، میانوالی، منٹگمری، شیخوپورہ اتے سیالکوٹ وچ جناح لیگیاں دے ہتھوں کجھ اوکھتاں جرنیاں پیاں۔ ایہناں توں اڈ پورا صوبہ ہی مسلم لیگیاں واسطے حلوہ ثابت ہویا۔
تل وطنیاں دیاں 143 سیٹاں وچوں 107مسلم لیگ، 25عوامی لیگ، ہک آزاد پاکستان پارٹی تے 10آزاد لے گئے۔ پناہ گیراں دیاں 43 سیٹاں وچوں 31 مسلم لیگ، 9 جناح لیگ، ہک اسلامی جماعت اتے دو آزاد امیدوار دے حصے وچ آئیاں۔ اقلیتاں لئی اچیچا کر کے رکھیاں گئیاں پنجے سیٹاں آزاد کھلوونہاراں جتیاں اتے یونیورسٹی دی کلی سیٹ مسلم لیگ دی جھولی پئی۔ کل سیٹاں دا 73فیصد مسلم لیگ اتے 18فیصد جناح لیگ نوں ملیا۔ 9کھلوونہاراں دے ٹاکرے وچ کوئی وی نہ آیا۔ ایہہ دسن دی لوڑ نئیں بئی ایہہ نوں دے نوں مسلم لیگ دے بندے سن۔ ٹاکرے باہجھ جتنہاراں وچوں اٹک تے ڈیرہ غازی خان دے دو، دو، گجرانوالے تے ملتان دا ہک، ہک اتے مظفر گڑھ دے تن مسلم لیگی جاگیردار رلتی سن۔
ووٹ کنے تے سیٹاں کنیاں؟
کل کھرے گنے جان والے ووٹاں دی گنتری 62 لکھ 40ہزار توں کجھ ودھ سی جیہناں وچوں اٹھائی لکھ چوہتر ہزار مسلم لیگ، پونے پندراں لکھ جناح لیگ، ساڈھے چھ لکھ توں کجھ گھٹ آزاد کھلوونہار، سوا دو لکھ اسلامی جماعت اتے ڈیڑھ لکھ توں کجھ ودھ آزاد پاکستان پارٹی نوں ڈھیجے۔ کمیونسٹ پارٹی نے صرف ہکے سیٹ تے اپنا بندہ کھلہاریا سی جیہنوں 7219ووٹ جڑے۔
کل ووٹاں دا 46 فیصدی مسلم لیگ، 24فیصدی جناح لیگ، 24فیصدی ہی آزاداں، 4 فیصد اسلامی جماعت اتے 3فیصد آزاد پاکستان پارٹی نوں ڈھیجیا ۔ ایہہ گل نویکلی ھے بئی جناح لیگ نے ووٹ تاں مسلم لیگ دے کل ووٹاں دے ادھ توں وی کجھ ودھ لئے پر سیٹاں مسلم لیگ توں ادھیاں نئیں سگوں چوتھا حصہ جڑیاں۔ ایس توں ایہہ گل سہی ہوندی ھے بئی 1990ء دیاں قومی چوناں وچ پیپلزپارٹی نوں 36فیصدی ووٹ لین تے وی جدوں 37 فیصدی ووٹاں لین والی جماعت مسلم لیگ نواز دیاں 105 دے مقابلے 45 سیٹاں جڑیاں سن تاں ایس انوکھے کم لئی اسٹیبلشمنٹ نے 1951 ءدے پرانے کاغذاں نوں ضرور پھرولیا ہونا ھے۔
کون جتیا، کون ہاریا؟
مشہور کھلوونہاراں وچوں مسلم لیگ دے چونیاں والے سردار محمد حسین وی جتے جیہناں دی آل اولاد اج وی اسٹیبلشمنٹ دی ہر جماعت وچ اگیرے ہوندی ھے اتے اوسے علاقے دے سردار احمد علی وی جیہناں دے پتر آصف احمد علی پاکستان دے وزیرخارجہ رہے ۔ مسلم لیگ ولوں ہی گجرات دا اج کل دا پیپلزپارٹی دا آگو نوابزادہ ٹبر دے دو وڈیرے گجراتوں جتے جیہناں دے ناں نوابزادہ مہدی علی خان اتے نوابزادہ اصغر خان ھن۔ گجراتوں ہی پیپلزپارٹی دے پہلے دور وچ بیبے صدر رہن والے چوہدری فضل الہی وی مسلم لیگ دے ٹکٹ تے ہی جتے سن۔ میانوالی دیاں پنجاں وچوں دو سیٹاں ای مسلم لیگ دے ہتھیں آئیاں تے اوہ دونویں کالاباغ دے نواباں دے ٹبر نے جتیاں۔ ہک آپے نواب امیر محمد خان نے تے دوجی اوہناں دے برخوردار ملک مظفر خان نے، چیچہ وطنی دے سہندے بہندے پناہ گیر ٹبر دے آگو رائے محمد اقبال نے مسلم لیگ دے پلیٹ فارم توں پناہ گیر سیٹ جت کے اپنے خاندان نوں سیاست دی راہ وکھائی تے اج اوہناں دی تیسری پیڑھی اسٹیبلشمنٹ نال موڈھا لائی کھڑی ہے۔ جھنگ دے تگڑے جاگیردار کیپٹن عابد حسین وی مسلم لیگ ولوں ہی جتے، جیہڑے اج دی لیڈر سیدہ عابدہ حسین دے پیو سن۔ ایسے طرحاں یوسف رضا گیلانی دے دو وڈکے سید علمدار حسین شاہ اتے ولایت حسین شاہ ہوراں نوں وی مسلم لیگ نے ہی ملتانوں اسمبلی وچ پچایا۔ تہمینہ دولتانہ دے ٹبر دے وڈے آگو ممتاز دولتانہ وہاڑی وچوں مسلم لیگ ولوں جتے تے مظفر گڑھ دے اج دے پیپلزپارٹی نال لگے جتوئی خاندان دے پرکھے نصراللہ جتوئی نے وی مسلم لیگ دی ٹرین پھڑی تے تخت لہور اپڑ گئے۔ کجھ اجیہا ہی حال بہشتی بابائے جمہوریت نوابزادہ نصراللہ خان دا وی سی جیہناں نے اپنی سیٹ آرام نال مسلم لیگ لئی مظفرگڑھوں جت لئی۔ چوٹی زیریں دے لغاری خاندان دے آگو محمدخان لغاری وی پچھے نہ رہے تے مسلم لیگ ولوں ہی اسمبلیں اپڑے۔ لہور دی زنانی سیٹ توں جہاں آراءبیگم مسلم لیگ ولوں جتیاں اتے یونیورسٹی دی سیٹ مسلم لیگ والے خلیفہ شجاع الدین نے ماری۔ مسلم لیگ نوں اکو ای انہونی ویکھنی پئی تے اوہ سی سیالکوٹ والے خواجہ آصف دے پیو خواجہ صفدر دی ہار، جیہناں نوں جناح لیگ نے ہرایا۔
جناح لیگ دے نواب افتخار ممدوٹ، جسٹس شمیم قادری تے کدی احراری رہن والے مولانا داؤد غزنوی لہوروں بڑے سوکھال نال جت گئے۔ میانوالی توں جناح لیگ دے پلیٹ فارم توں روکھڑی خاندان دے آگو امیر عبداللہ روکھڑی جتے تے چکوال توں ایاز امیر دے پیو محمد امیر خان وی ایسے ہی پارٹی ولوں اسمبلیں اپڑے۔ تلہ گنگ دے ٹمن پنڈ دے آگو ٹبر دے حیات خان ٹمن نے وی ایسے ہی پارٹی دے سر تے جت سمیٹی تے سخی سرور تونسہ شریف دے سجادہ نشین پیر سدیدالدین شاہ وی جناح لیگ دے سر تے لہور اپڑے۔ قسمت نے جناح لیگ دا بہتا ساتھ نہ دتا تے ایہدے وڈے وڈے برج ڈگ پئے جیہناں وچ لہوروں ملک معراج خالد وی سن جیہڑے مگروں پیپلزپارٹی دے بانیاں وچ گنے گئے ۔ سردار اسلم موکل وی جیہناں دی آل اولاد اج وی چوناں دی سیاست وچ اگیرے ہے۔ اردو دے شاعر ضمیر جعفری وی جناح لیگ ولوں جہلم دی سیٹ نہ جت سکے۔ ہور تے ہور چوہدری شجاعت حسین دے پیو چوہدری ظہور الہی وی سیالکوٹوں ہار گئے جیہڑے جناح لیگ دے آگو منے جاندے سن۔ آقا بیدار بخت جناح لیگ دے اوہ لیڈر سن جیہڑے یونیورسٹی دی سیٹ توں ہارے۔
قصور دے وہابی مولوی تے سیاستدان مولانا معین الدین لکھوی دے وڈے بھرا مولانا محی الدین لکھوی ہی ہک اجیہے کھلوونہار سن جیہڑے ہک پناہ گیر سیٹ تے اسلامی جماعت ولوں قصوروں جتے جدوں کہ امین احسن اصلاحی اتے میاں طفیل ورگے نوجوان جماعتیے لہوروں ہار گئے۔ کمیونسٹ پارٹی دے کلے امیدوار مرزا ابراہیم وی لہور دی ہک پناہ گیر سیٹ ہار گئے۔
آزاد پاکستان پارٹی دے امیر حسین شاہ اوہ کلے امیدوار سن جیہڑے ایس پارٹی ولوں گجرات دی ہک تل وطنی سیٹ توں جتے۔
جتن والے آزاد امیدواراں وچوں لہوروں نواب مظفر قزلباش اتے میانوالی توں مولانا عبدالستار نیازی گنن جوگے ھن۔ کہندے نیں بھئی قزلباش ہوراں نوں تاں مسلم لیگ تے حکومت نے آپ جتوایا سی۔ آزاد امیدواراں وچوں مخدوم جاوید ہاشمی دے خاندان دے وڈکے مخدوم ساجد حسین نوں وی بھانج ڈھیوی تے بھیرے دے مشہور عالم مولانا کرم شاہ جیہڑے مگروں جسٹس وی بنے، جت نہ سکے۔
پہلی چوری تے چودھری صاحب تسی پھڑ لئی پر پھاہ اجے نہیں لگا۔ جدوں تائیں کوئی پھاہے نہیں لگدا اوس ویلے تائیں چوری رکنی کوئی نہیں