لکھاری
وقاص ضیا
دو گلاں ہو سکدیاں نیں۔۔ ۔یا تے انگریز ونڈ دے ویلے ساڈے کولوں رنج سی تے یار فیر اوہنوں ساڈے تے بہتا ای مان سی جیہڑا اوہ ریلوے دا نظام ساڈے حوالے کر گیا۔ کھوج لاؤ تے لگدا اے کہ انگریز ساڈے کولوں رنج ای سی۔ اوہ ایس پاروں کہ انگریز نے سوچیا ہونا اے بئی اے لوکی ایس قابل نہیں کہ ایہناں نوں اے نعمت دتی جاوے۔ایسے پاروں اوہ اکا پکا ایس نوں ساڈے منہ تے مار کے نکل گیا تے دھن شاوا ساڈے کہ اسی وی انگریز نوں ایہہ نہ دس سکے کہ بئی اسی ایس قابل ہے آں کہ ایس نوں سانبھ سکیئے۔ آون والے ویلے نے ثابت کیتا کہ اسی ریل گڈی ورگی نعمت نوں جس طرح ذلیل کیتا اوہ ساڈے توں ودھ کوئی وی نہیں کر سکدا۔ لوکی پچھدے نیں بئی انگریز ویلے ریل گڈی بھاویں سست چلدی سی پر چلدی سی۔ تھاں تھاں اسٹیشن بنے ہوئے سن۔ برصغیر وچ سب توں زیادہ لوکی ایس روزگار نال جڑے سن۔ فیر ایسا کیہ ہویا کہ سب کجھ اتھل پتھل ہو گیا۔ بوہتی تفتیش وچ جان توں چنگا اے کہ اسی صرف انگریز دے ریل قوانین نوں ای پڑھ لیئے تے بہت ساریاں گلاں ساڈے ساہمنے آ جاندیاں نیں۔
انگریز ویلے قانون سی بئی کسے وی بندے کولوں ریل گڈی دا کوئی کل کنڈا وی نکل آیا تے اوس نوں سزائے موت دتی جاسکددی سی۔ ریل دی پٹڑی نال کسے قسم دی چھیڑ چھاڑ موت نوں بلاوا دین والی گل سی۔ ایہہ تے ہو گئی انگریز دی گل، ہن آپنی سن لوو، ونڈ توں بعد ریل گڈی دی پٹڑی توں ہر قسم دا لوہا کھرچ کھرچ کے ویچیا گیا۔ بھٹو دور وچ بجلی نال ٹرین چلی تے سی پر اوس توں بعد اوہ تاراں وی ویچ کھادیاں گئیاں۔ ریلوے دی زمین تے قبضے چھڈاونا ہن سرکار دے وس دا روگ ای نہیں تے ہاسا ایس گل پاروں آندا اے کہہ دو صدیاں پہلاں ہر بوہے اگے ریلوے اسٹیشن سی تے ہن ریلوے اسٹیشن
لبھدیاں نہیں لبھدے۔ ریل گڈی دے انجن تک پگھلا کے ویچ کھاہدے گئے۔
ریلوے اسٹیشناں دے اتے اگ بجھاون والیاں بالٹیاں عام نظر آؤنیاں نیں۔ ایناں دے تھلے گیند طرح گول ہوندے نیں۔ تے فیر اک ہور سریا ایناں دے تھلے لگا ہوندا اے۔انگریز دور ایہہ نشانی آپنے نال پوری سائنس رکھدی سی۔ ایہہ بالٹیاں جدوں انگریز نے دتیاں تے ملازم ایہناں نوں آپنے گھر وچ ورتن لگ پئے۔ایناں دا تھلا گول کر دتا گیا تاں جے ایہہ گھر وچ استعمال نہ ہو سکن۔ فیر نشانی دے طور تے ایناں نال اک سریا وی لا دتا گیا تاکہ ایناں نوں چوری توں بچایا جا سکے۔
انگریز دے ویلے ریل گڈی دے مسافراں نوں گڈی دے اندر کوئی چیز کھاون دی اجازت نہیں سی۔ ریل گڈی کھاون دے ویلے کسے اسٹیشن تے روکی جاندی سی تے اعلان کیتا جاندا سی کہ سب لوگ ڈائننگ ہال وچ چلے جاؤ تے اوتھے روٹی پانی کھاؤ۔ اج وی اسٹیشناں تے اوہ ڈائننگ ہال لبھ جاندے نیں جہناں نوں مدت ہوئی تالے لگ گئے نیں۔ نال ای انگریز نے ایہہ سہولت وی دتی کہ بئی بڈھے لوکی تے حاملہ عورتاں نوں گڈی دے اندر ای روٹی پانی دے دتا جاندا سی تاں جے اوہ تکلیف توں بچ سکن۔
پہلاں جدوں گڈی چلی تے اوس دا بوہا باہرلے پاسے کھلدا سی تے باہروں کنڈی وی لگ جاندی سی۔ اوس ویلے چوری چکاری تے ڈکیتی دے واقعات نے زور پھڑیا۔ لوکی گڈی دے نال ٹردے مال ڈنگر نوں گڈی وچ ای چاڑھ کھڑدے۔ یا ڈاکو ویرانے وچ گڈی لٹ کے باہروں کنڈی مار کے نس جاندے۔ انگریز نے شکایاتاں دا فوری اذالہ کیتا تے دو کم کیتے۔ اک کہ بوہے اندر نوں بند ہون لگ پیا تے دوجا ریل گڈی نال پولیس دی گارد وی لا چھڈی۔
ریل دی لائن جیس ویلے سندھ پہنچی تے انگریز نوں اک مسئلہ بن گیا۔اوتھے اوس ویلے ڈاکو راج سی۔ لوکی ریل دی پٹڑی لٹ لیندے سن۔ ایس معاملے نوں حل کرن لئی انجینئر جان جیکب نوں اوتھے گھلیا گیا۔ جان جیکب نے لوکاں نوں سمجھایا بئی تسی مزدور بن کے پٹڑی وچھاون دا کم کرو تے روزی کماؤ۔
ڈاکے مارنا غیر قانونی گل اے۔ اوہدی گل دا اثر ہوگیا۔ لوکی گواہی دیندے نیں بئی جان جیکب دے مرن تے اوس دا جنازہ رہندی دنیا لئی اک مثال بن گیا۔ اوس دے جنازے تے جنی سندھی اجرک نچھاور ہوئی اوہ اعزاز بعد وچ کسے دے حصے وچ نہیں آیا۔ دریائے سندھ وچ سکھر دے مقام تے جیس ویلے پل بھنن دی واری آئی تے اک معجزہ ہویا۔ مقامی مزدوراں نوں کوئی خیال نہیں سی بئی ایہہ پل کیویں بنھن ہووے گا۔ انگریز نے پل دی ڈرائنگ انگلینڈ وچ ای تیار کیتی تے صرف اک خیالی مورت بنا کے گھل دتی۔نال ای اوس نے لوہا وی گھل دتا بھئی ایس مورت نوں ویکھ کے گویڑ لاؤ تے پل بنا لوو۔ مقامی مزدوراں نے ہمت کیتی۔ اوہناں اوس مورت نوں ویکھ کے دنیا دا اوس ویلے دا سب توں ودھ شاہکار پل بنا دتا جیہڑا اج وی ویکھن آلے نوں مقامی مزدور دی جاں فشانی چیتے کراندا اے۔ ریلوے دی پٹڑی وچھاون لئی کوئی مشینری استعمال نہیں کیتی گئی سی۔ مقامی مزدوراں نوں صرف واجبی اوزار دتے گئے تے کم سمجھایا گیا۔ اوس توں بعد انگریز نے اجرت دا ایہہ نظام دتا کہ بئی شامی ویلے سب توں پہلے مزدور نوں اجرت دتی جاندی سے تے اوہدے بعد افسر گھر جاندا سی۔ مزدور نوں اجرت دتے بنا کوئی افسر آپنے گھر جاوون دا سوچ وی نہیں سکدا سی۔ ایہو وجہ سی بئی انگریز نوں پورے برصغیر وچ مزدور لبھن لئی کوئی محنت نہیں کرنی پئی۔ لوکی روزی روٹی دا ایہہ وسیلا ویکھ کے ودھ توں ودھ کم کرن دا حوصلہ کر لیندے سن۔ بلوچستان وچ میلاں لمی سرنگ وی اک معجزہ سی۔ شروع وچ اوہناں پہاڑاں اتے کھلو کے کم کرنا ممکن نہیں سی۔ مزدوراں رسیاں نال لمک کے آپنے کھلون دی تھاں بنائی تے فیر کم شروع کیتا۔ ایہہ سرنگاں اج وی مزدوراں دے حوصلے دیاں گواہیاں دیندیاں نیں۔
سب توں ودھ گل ایہہ وے کہ انگریز نے اوس دھرتی تے ریلوے دی لائن وچھا دتی جتھے دے واسی اک عرصہ سوچدے رہے کہ خوورے انگریز زمین نوں بنھ ریا اے تا کہ جاندیاں ہویاں اوہ ایس نوں دھریک کے نال ای انگلینڈ لے جاوے۔
اج کل ریلوے دے حالات ویکھ کے لگدا اے کہ شاید پورا نظام کسی انگریز دی اڈیک وچ اے کہ اوہ آوے تے ایس نوں دوبارہ اصل شکل وچ بحال کرے۔
703
