لکھاری
بابا داؤد
جلیانوالہ باغ
اج جلیاں والا باغ دے سانحے نوں سؤ سال پورے ہوگئے نیں
اپریل 1919ء وچ رولٹ ایکٹ خلاف ہڑتالاں تے احتجاجی وکھالاں دا کم شروع ہوئیاسی تاں پنجاب وچ ایس کم دا ڈاڈھا زور ہوئیا سی۔ اوہناں دناں وچ پنجاب دا گورنر سر مائیکل فرانسس او ڈائر سی جیس پنجاب وچ جلسے جلوساں اتے ہٹک لا دتی ۔ اوسے گورنر ولوں بریگیڈیئر جنرل ریگنالڈ ایڈورڈ ہیری ڈائر دے روپ وچ اک ظالم بندے نوں بہوں سارے اختیارات دے دتے تے ”نافرمان پنجابیاں“ نوں مارن دا کم دتا گیا۔
دس اپریل 1919ءنوں امرتسر دے ڈپٹی کمشنر رولٹ ایکٹ خلاف تحریک چلاون والے دو سیاسی آگوؤاں ڈاکٹر سیف الدین کچلو تے ڈاکٹر ستیہ پال نوں قید کرلیا تے ایس خلاف نکلن والے جلوس اتے گولی چلا دیتی۔
تیرہ اپریل 1919ء نوں امرتسر دے عوام ڈاکٹر کچلو اور ڈاکٹر ستیہ پال دی قید خلاف جلیاں والا باغ وچ اکھٹے ہووے۔ ایہہ باغ دو سو گز لمبا اور ایک سو گز چوڑا سی۔ ایس دے چاراں پاسے دیوار سی۔ باغ توں باہر نکلن دے چار پنچ رستے سن پر کوئی وی چار پانچ فٹ توں بہتا چوڑا نہیں سی۔
جد ایس جلسے دا جنرل ڈائر نوں پتہ چلیا تے اوہ مشین گناں تے رائفلاں پھڑے اپنے سپاہیاں سنے اوتھے اپڑ گیا جنرل ڈائر باغ وڑدیاں ای میجر برگز نوں پچھیا: تہاڈے مطابق کینے لوک ایس ویلے موجود نیں؟’
برگز جواب دتا: ‘تقریباً پنچ ہزار۔’
اوس ویلے بینک دے کلرک برج بیكال اپنی نظم ‘فریاد’ سنا رہے سن۔ ڈائر ہوراں بغیر کسے گل دے لوکاں اتے فائرنگ دا حکم دے دتا۔ ایہہ فائرنگ اوس ویلے تیک جاری رہی جد تیک اسلحہ مک نہیں گیا۔ لوک ڈر دے مارے ہر پاسے نسن لگ گئے پر اوہناں نوں باہر جاون دا کوئی رستہ نہیں لبھیا۔
ڈائر دے فوجیاں اوہناں نوں اپنا نشانہ بنایا۔ بہوں سارے لوک نس بھج وچ دبن نال مارے گئے
کجھ لوکاں دیوار اتے چڑھ کے بھجن دا جتن کیتا تے فوجیاں دی گولیاں دا نشانہ بنے۔ کجھ لوکاں لیٹ کے بچن دا جتن کیتا پر ایسا کرن والیاں نوں وی لیٹ کے پوزیشن لین والے فوجیاں نہیں بخشیا۔ کجھ لوکاں اک کھوہ دے پچھے چھپن دی کوشش کیتی۔ کئی لوک کھوہ دے پانی وچ ڈب گئے۔ گولیاں دے خولاں دی تعداد 1،650 سی۔
ہنٹر رپورٹ مطابق، ڈائر تسلیم کیتا جو مرن والیاں دی تعداد 400 سے 500 درمیان رہی ہوگی۔
باغ نال جڑے گھراں وچ رہن والے اک بندے قصائی محمد اسماعیل دسیا: ہر پاسے لاشاں ای لاشاں سن۔ 1،500 بندے مرے سن۔ خیرالدین تیلی وی مریا پیا ہویا سی۔ اوس نال اوہدا چھہ ست مہینے دا بچہ وی مریا ہویا سی۔
سنگدلی ایہہ سی جو سانحہ مگروں کرفیو لاہ دتا گیا تے زخمیاں نوں مرہم پٹی دی اجازت وی نہیں دتی گئی۔ ایس سانحے دے دو دن مگروں پورے پنجاب وچ مارشل لاء دتا گیا۔
جنرل ڈائر نوں کوئی سزا نہیں دتی گئی،
20 اپریل، 1920 نوں اوہ انگلینڈ مڑ گیا، جتھے ست ورھے مگروں 23 جولائی، 1927 نوں اوہ مریا سی
‘
قتل عام مگروں، سنگرور ضلعے دے سنام گاؤں وچ جمے اک جنے ادھم سنگھ بدلہ لین دی قسم چائی۔
13 مارچ 1940 نوں لندن دے كیكسٹن ہال دے اک اکٹھ وچ اوس چھہ فائر کیتے۔
دو گولیاں اوتھے موجود اک بندے نوں لگیاں۔ اوہ تھاں اتے مر گیااوہدا ناں سی سر مائیکل او ڈائر۔
اوہ جلياں والا باغ قتل عام ویلے پنجاب دا لیفٹیننٹ گورنر سی تے اوس جنرل ڈائر دی کارروائی نوں اک صحیح قدم دسیا سی۔
ادھم سنگھ مقدمے وچ دسیا اوہدا ناں محمد رام سنگھ آزاد اے تے اوہ ہر پنجاب دے ہر وسنیک دا نمائندہ اے
