لہور دی تریخ، کنہیا لال قسط 2

پہلا بوہا دلی دروازہ۔
ایہہ چڑھدے ول مشرق شہر دلی ول اے ایس پاروں ایہدا ناں دہلی دروازہ رکھیا، ایہہ لہور دے مشہور بوہیاں وچوں اک اے جتھوں لوکاں دی آوا جاوی ہوندی اے، ایسے دے باہر ریلوے سٹیشن بنایا گیا، ایتھوں ای دوجے شہراں امرتسر، جالندھر، جاون لئی گڈی اتے چڑھدے تے تاجر لوک وی ایس راہیں شہر توں باہر نکل دے نیں۔
دروازے توں اندر وڑدیاں سدھی سڑک قلعے نوں جاندی اے، مسجد وزیر خان ایتھے دی اک نامی عمارت اے۔ ایسے دروازے اندر سرائے وزیر خان تے حمام وزیر خان وی اے۔ ایہدے نیڑے ای مشہور پرانی عمارت اکبری وی اے۔ ایہہ دروازہ انگریز دور تیک موجود سی، بوہے دی حالت وگڑن پاروں اوہ ڈھ پیا سی۔ ایتھوں ہاتھی دا لنگھنا مشکل ہوگیا سی۔ انگریز سرکار ایس بوہے نوں پہلاں ڈھادتا۔ تے ہن والی عمارت بوہا محمد سلطان ٹھیکے دار توں بنوایا۔ ایس دو منزلہ عمارت دوہاں پاسے تھلے پولیس اہلکار رہندے تے اوپر والی منزل نوں کچہری، آنریری مجسٹریٹاں تے میونسپل کمیٹی دے افسراں دی سرکاری بیٹھک لئی رکھ دتا سی۔۔ اک پاسے پولیس افسراں دی رہائش بنادتی جیہڑے بوہے دی راکھی اتے لائے سن۔
دوجا اکبری دروازہ۔
ایس دروازے نوں وقت دے بادشاہ محمد جلال الدین اکبر نے اپنے نام اتے رکھیا۔ تے ہر قسم دے غلے دی منڈی ایس دروازے اندر بنادتی اوس دا ناں وی اکبری منڈی رکھ دتا گیا۔ ہن تائیں دروازہ تے منڈی اکبر دے ناں توں جانے جاندے نیں۔ ایہہ بوہا وی پرانا تے ڈھ چکیا سی۔ جنہوں انگریز سرکار نے نویں سرے توں اساریا۔
تیجا موتی دروازہ۔
موچی دروازہ دے نام توں جانیا جاندا اے۔ ایہہ بوہا بادشاہ اکبر دے ملازم موتی رام جمعدار دے نام اتے رکھیا گیا سی۔ اوہ ساری حیاتی ایس بوہے دی راکھی کردا رہیا۔ ایس نوں موتی دروازہ آکھیا جاندا رہیا، سکھ دور وچ ایس نوں موچی دا ناں دے دتا گیا۔ دروازے دے چڑھدے پاسے کسے دا مزار اے دسیا جاندا اے پئی کسے شہید جوان دا سر دفن کیتا گیا۔
چوتھا شاہ عالمی دروازہ۔
شاہ عالم بادشاہ اورنگ زیب عالمگیر دے پتر دا نام سی، دروازے دا پہلاں کجھ ہور ناں سی، جدوں بادشاہ لہور آیا تے اوس دی یادگار دے طور اتے ایس نوں شاہ عالمی کہوایا گیا۔ فیر ایسے ناں توں مشہور ہوگیا۔ ایس دروازے نوں وی انگریز سرکار دے دور وچ نویں سرے توں اساریا گیا۔
پنجواں لُہاری دروازہ۔
ایس دا اصل نام لاہور دروازہ اے وگڑن مگروں ایس نوں لُہاری یاں لوہاری دروازہ کہن لگ پئے۔ ایس نوں خاص لہور دا بوہا تصور کرنا چاہیدا اے، مسلماناں لئی ایس دی وڈی اہمیت اے۔ جد سلطان محمود غزنوی نے چاہیا کہ راجہ جے پال بن انگ پال نوں لہور توں کڈھ دیوے۔ تے پنجاب دا علاقہ اپنے ماتحت کرن لئی حملہ کردتا، راجہ جے پال آپ نوں شہر وچ محصور کرکے لڑائی کیتی، فیر اوہ ایتھوں نس گیا، محمود نے شہر نوں آگ لادتی تے لوکاں دا قتل عام کیتا۔ جیہدے مگروں ایہہ شہر ویران تے برباد ہوگیا۔ لوکاں وچوں کجھ قتل ہوئے کجھ نس گئے۔ چند ورھیاں مگروں ملک ایاز پنجاب دا بندوبست سانبھیا اوس شہر نوں مڑ توں وسایا۔ سبھ توں پہلاں ایس محلے وچ لوک آکے وسے۔ جنہوں لاہوری منڈی آکھیا جاندا اے۔ ایس بوہے دی حالت وی ماڑی سی، انگریز سرکار دروازے نوں نویں سرے توں بنایا۔
چھیواں موری دروازہ۔
ایہہ نکا دروازہ بھاٹی تے لوہاری وچکار آندا اے، پرانا بوہا بوہت نکا سی، جتھوں گھڑسوار نئیں لنگھ سکدا سی۔ ایتھوں لنگھن لئی اوس نوں سرتھلے سٹ کے جاونا پیندا سی۔ انگریز سرکار دے دور وچ ایس بوہے نوں وی کھلا تے وڈا کردتا گیا۔ جدے مگروں گڈی اونٹ گھوڑا اسانی نال لنگھ جاندے سن۔ محمود غزنوں لڑائی دوران جدوں شہر اندر وڑ کے لڑن والے شہریاں نوں مارن دی کوشش کیتی تے سارے دروازے بند سن، اوس ایتھوں کندھ نوں توڑ کے راہ بنائی تے اندر جاکے قتل عام کیتا۔ جدوں ملک ایاز دے سرکار آئی اوس نیں اپنی فتح دی یاد وچ ایتھے دروازہ بنایا، ایس دا نام موری جیہڑی پنجابی وچ پانی روڑن دے کم آندی اے، اوس نال جوڑدیاں موری دروازہ رکھ دتا۔
ستواں بھاٹی دروازہ۔
ایہہ دروازہ بھاٹ دی قوم نال منسوب اے، جیہڑی ملک ایاز دے آون مگروں ایتھے آباد ہوئی۔ اوہ کئی ورھیاں تیک ایتھے وسدے رہے۔ ہن ایتھے کوئی بھاٹ نئیں وسدا فیر وی دروازے دا ناں نئیں بدلیا۔ کہندے نیں اوس قوم ایس شرط اتے ایتھے وسن دی ہامی بھری سی پئی ایس دا نام اوہناں دی قوم اتے رکھیا جاوے۔ ملک ایاز اوس نوں من لیا سی۔ ایس بوہے نوں وی انگریز سرکار دے دور وچ اساریا گیا۔
اٹھواں ٹیکسالی دروازہ۔
شہر لہور دی لہندے ول دی کندھ اتے نرا ایہو دروازہ اے، جنہوں ٹیکسالی کہندے نیں۔ شاہی دور وچ ایس دروازے اندر اک وڈا میدان ہوندا سی جیہدے نیڑے اک عالی شان مکان سی، جتھے سکے بندے سن، ایس ٹیکسال پاروں دروازے دا ناں ٹیکسالی کہوایا گیا۔ انگریز دور وچ ایتھے کجھ نئیں بچیا، اک ٹیکسالی مسیت رہ گئی اے۔ جیہدے اتے کانسی دا ستھرا کم کیتا گیا سی۔
نوواں روشنائی دروازہ۔
ایہہ بوہا بادشاہی مسیت تے قلعہ لہور وچکار اے۔ مسیت تے قلعہ دے ملازماں دی آوی جاوی لئی بادشاہ دے حکم اتے دروازے دے اندر میدان وچ روز چانن روشنی کیتی جاندی سی جیہدے پاروں ایس بوہے دا ناں روشنائی دروازہ رکھیا گیا۔ ہن تائیں ایس دا ایہو نام اے۔ ایہہ اصل وچ قلعے دا دروازہ وی اے۔
دسواں مستی دروازہ۔
ایہہ دروازہ وی اک شاہی ملازم دے نام اتے مشہور ہوگیا۔ جیہدا نام مستی بلوچ سی، اوہ بادشاہ دے حکم اتے شہر دی راکھی کردا سی۔ اوس دی نیکوکاری تے خدمت نوں ویکھ دیاں دروازہ اوس دے نام لادتا۔ ایس دروازے نوں انگریز سرکار دے حکم اتے ڈھا دتا گیا، ہن ایتھے اک لنگھن والا پھاٹک رہ گیا اے۔
یارواں کشمیر دروازہ۔
ایہہ بوہا کشمیریاں دے نانویں لایا گیا۔ ایہدا اک کارن ایہہ وی سی کہ ایس دا مونہہ کشمیر ول اے۔ جیویں دہلی دروازے دا مونہہ دلی ول اے۔ ایہہ وی خیال کیتا جاندا اے جیویں بھاٹ قوم دے وسن پاروں بھاٹی دروازہ بن گیا، ایویں ای ہوسکدا کشمیری ایتھے وسے ہوون تاں اوہناں کشمیری دروازہ ناں رکھ دتا ہووے۔ ایس بوہے دی حالت وی ماڑی ہون پاروں انگریز سکار اینوں مڑ توں اساریا۔
بارواں خضری دروازہ۔ شیرانوالہ
بوہت پہلاں راوی دریا شہر دے نیڑے لنگھدا سی، خاص کر ایس دروازے کولوں۔ اک بزرگ خواجہ خضر نوں دریاواں نال نسبت دسی جاندی اے تے ایہو خیال کیتا جاندا اے پئی ایس نوں وی خضری دروازہ کہیا جاندا اے۔ ہن لوکیں ایس نوں شیراں والا گیٹ کہندے نیں۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے دور وچ ہمیش شیراں دے پنجرے ایس دروازے وچ رکھے جاندے سن۔ انگریز دور وچ اوہ پنجرے ایتھوں چکوا دتے گئے سن۔ ایس دے باوجود ایہدا نام شیرانوالہ دروازہ ای رہیا۔
تیرواں ذکی دروازہ ، یکی گیٹ۔
ایہہ دروازہ پیر ذکی شہید دے نام اتے مشہور ہویا۔ جنہاں دے سر دی قبراں ایس گیٹ دے اندر تے دھڑ باہر دفن نیں۔ دونویں قبراں موجود نیں۔ مغلیہ دور وچ ایہہ بزرگ ایس گیٹ دا محافظ سن۔ جدوں شہر اتے حملہ ہویا شہری مارے گئے ذکی پیر بڑی دلیری نال مقابلہ کیتا۔ تے شہیدہوگئے۔ اوہناں دا سر دھڑ توں وکھ ہوگیا۔ اوہ فیر وی دشمن نال لڑدے رہے۔
مہاراجہ رنجیت سنگھ دے دور وچ شہر دی کندھ تے دروازیاں دی مرمت ہوندی رہندی سی۔ انگریز دور وچ شہر دے باہر چارچفیرے باغ بنایاگیا، اورنگزیب عالمگیر دے دور وچ ایس شہر دا زوال شروع ہوگیا، سکھاں نیں لُٹ مارکرے ایس نوں برباد کردتا۔
شہر لہور نے مختلف زمانیاں تے شاہی دوراں وچ بڑے صدمے تے قتلام ویکھے جنہاں دا اگے چل کے ذکر آوے گا۔