پنجابی زبان لئی فیض احمدفیض، صوفی تبسم، علامہ اقبال تےہور وڈے اردو فارسی دے شاعراں تے ادیباں بوہتاں کم کیوں نئیں کیتا
پنجابی زبان دے فروغ تے ترویج لئی بہت سے اردو، فارسی تے دیگر مشہور شاعراں تے ادیباں نے کافی کوششاں کیتیاں نیں، لیکن جے گل کیتی جائے فیض احمد فیض، صوفی تبسم، علامہ اقبال تے دوجے وڈے ادیب تے شاعراں دی تے اوہناں نے پنجابی زبان دے لئی زیادہ کام کیوں نہیں کیتا، تے ایس دے پیچھے کجھ کارن ہو سکدےے نیں۔
زبان تے ثقافتی تعصب ۔۔
پاکستانی معاشرت وچ اردو نوں زیادہ معیاری تے ترقی یافتہ زبان سمجھا جاندا اے، خاص طور تے تعلیم، سیاست، تے میڈیا وچ۔ اردو نوں قومی زبان دا درجہ وی حاصل ے، جس نال اردو اکثر علمی، ادبی تے ثقافتی سرگرمیاں دی زبان بن چکی اے۔ پنجابی نوں ایہہ مقام نئیں مل سکیا، جس وجہ توں اردو تے فارسی دے وڈے شاعراں تے ادیباں نے اپنی زیادہ تر تخلیقات انہی زباناں وچ کیتیاں۔
ادبی روایت:
زیادہ تر اردو تے فارسی شاعراں نے اپنی تخلیقاں دے لئی نہ صرف اُردو بلکہ فارسی نوں استعمال کیتا، جیہڑا کئی صدیوں تک علمی تے ثقافتی زبان رہ چکیاں سی۔ ایہ شاعر زیادہ تر اُردو، فارسی، یا عربی تے اپنے تخلیقی اظہار نوں ترجیح دیندے سن، کیوں جے اونہاں دیاں اپنی تخلیقاں دا وسیع حلقہ تے ایہ زباناں زیادہ معیاری سمجھی جاندیاں سن۔
مذہبی تے ثقافتی اثرات:
صوفی تبسم تے علامہ اقبال جیسے شاعراں نیں جے توں ایہ اس بات نوں اجاگر کیتا کہ صوفی ازم تے فلسفہ اسلامی جیہے موضوع اکثر فارسی تے اردو وچ زیادہ بہتر طریقے نال بیان کیتے جا سکدے نیں۔ایس۔ لئی پنجابی نوں اس سطح تے اوہ پذیرائی نہیں ملی، جو اردو تے فارسی نیں حاصل کیتی۔
پنجابی زبان نوں محدود کردتا گیا:
پنجابی زبان خاص طور تے پنجاب تے اس دے آل دوال تک محدود رہ گئی اے۔ بوہت سارے ادیب تے شاعر اپنے تخلیقی کماں نوں اک وسیع تر، قومی سطح تے لوکاں تک پہنچا دی کوشش کردے نیں، تے اس لئی اُردو تے فارسی نوں زیادہ تر تسلیم کیتا گیا، جیہڑا پورے برصغیر وچ رائج سی۔
پنجابی تے سوشل سٹرکچر:
پاکستان دے سیاسی تے ثقافتی پس منظر وچ پنجابی نوں ہمیشہ دوسرے درجے کی زبان کے طور تے دیکھا گیا۔ 1947 مگروں جدوں پاکستان نے اپنے قومی تے ادارہ جاتی سطح تے زباناں تے ثقافتاں نوں یکجا کرن دی کوشش کیتی، اُردو تے انگریزی نوں اہمیت دتی گئی، جس نال پنجابی نوں اکثر نظر انداز کیتا گیا۔
پنجابی دے ادب دی تشہیر دا فقدان:
پنجابی ادب نوں اُسی طرح مشہوری تے عالمی سطح تے پذیرائی نہیں ملی، جیہڑا اُردو تے فارسی ادب نوں ملی۔ اردو تے فارسی دے مشہور شاعراں نوں زیادہ تر گلوبل ادب دا حصہ بنایا گیا، جدکہ پنجابی ادب اکثر مقامی سطح تے ہی محدود رہا۔
علامہ اقبال دا کردار:
علامہ اقبال نے زیادہ تر اپنی تخلیقاں اردو تے فارسی وچ کیتیاں، کیوں جے اوہ اپنے پیغام نوں وسیع تر، مسلماناں تک پہنچانا چاہندے سن، تے اوہناں نوں ایسا لگیا کہ اردو تے فارسی دے ذریعے ہی ایہ پیغام بہتر طور تے دنیا تک پہنچ سکے گا۔ اقبال نے پنجابی نوں اپنی شاعری میں زیادہ نہیں استعمال کیتا، باوجود کہ وہ خود پنجابی خاندان نال تعلق رکھتے سن۔ اُونہاں نے اپنے پیغام نوں اک عالمی سطح تے پھیلانے کی کوشش کی، جتھے اُردو تے فارسی زیادہ مؤثر سمجھی جاندی سن۔
فیض احمد فیض دا آکھنا سی کہ اردو تے فارسی وچ ریاستاں دی انویسٹمنٹ بوہت ہوگئی اے۔ پنجابی دی شاعری میں وی بس لوکاں دے دباؤ وچ آکے کیتی ایہو وچار اقبال بارے وی سن۔ اوہ یورپ رہے اوہناں نوں اردو توں ودھ فارسی وچ لوکاں پسند کیتا۔ اوہ پنجابی خوشی نال بولدے مگر ایہہ جاندے سن پئی پڑھن لکھن والی قوم پنجابی پڑھدی اے ناں لکھ دی اے۔ جدکہ دوجی زباناں دے وڈے نام کم۔ کردے۔ رہے۔ تاں پہچان وی بنائی۔۔۔
ایس سبھ دا نتیجہ کیہ نکلیا:
پنجابی زبان لئی بڑے اردو تے فارسی شاعراں تے ادیباں نے زیادہ کام نہیں کیتا، اس دی کئی وجوہات نیں: زباناں دا ثقافتی اثر، قومی شناخت، علمی ادارے تے ادب دی ترقی دے دائرے وچ پنجابی نوں اوہ اہمیت نہیں ملی جو اُردو تے فارسی نوں حاصل ہوئی۔ تاہم، پنجابی زبان دے حوالے نال جو کام ہوئے نیں، اوہ اپنی جگہ تے بہت اہم نیں، تے آج کل کئی جدید پنجابی شاعراں تے ادیباں ایہ کام جاری رکھے ہوئے نیں۔
34
