’لکھن تے زندہ رہن لیے رائٹر پیسہ کما سکدا اے، لیکن پیسہ کمان خاطر لکھنا تے زندہ رہنا چنگا نئیں‘۔ ایہہ گل دنیا بھر دے مزدوراں نوں اپنے حقاں دی جانکاری دین تے اوہناں نوں جدوجہد لیے تیار کرن والے دانشور، فلسفی تے نظریہ ساز کارل مارکس آکھی سی، دو سو ورھیاں پہلاں پانچ مئی 1818ء وچ جرمنی دے شہر ٹرائیر وچ جمے، جنہاں اپنی حیاتی دا مقصد انسانیت دی ودھ کے خدمت نوں بنایا تے اپنی سوچ تے فکر راہیں مشیناں آن نال سرمایہ داری صنعت دی وڈے پدھر اتے ترقی دا شکار کساناں تے دستکاراں نوں حوصلہ دتا۔ کیمونزم دے بانی مارکس نوں دنیا وچ اقتصادی ماہر، سیاسی مفکر، فلسفی تے تریخ لکھن والے دی حیثیت نال ویکھدی اے۔ حقیقت وچ اوہ اک پیشہ ور صحافی سن، جنہاں جوانی وچ ای صحافت دے شعبے وچ پیر رکھ دتے سن۔ 24 ورھیاں دی عمر وچ اخبار ’رنشے زیؤنگ‘ نال وابستہ ہوئے تے ایسے ورھے ای یعنی 1842ء دے اکتوبر وچ اخبار دے ایڈیٹر بن گئے۔ اوہناں اخبار وچ انقلابی تے جمہوری سوچ نوں ودھایا نال ای سماجی تے سیاسی بالادستی تے ظلم خلاف کھلے ڈھلے مضمون لکھے۔ اخبار وچ کم کرن، جرمنی دے لوکاں دی مشکلاں نوں محسوس کرن تے دوجے ملکاں وچ چلن والی مزدور تحریکاں توں جانکاری لین مگروں جوان مارکس دی شخصیت اتے ڈاھڈا اثر پیا۔
سرکار اخبار دے رجحان تے اوہدے تیزی نال ودھدے اثر خوفزدہ ہوگئی۔ سرکار اخبار اتے سنسرشپ دی پابندی کرڑی کردتی تے پہلی اپریل 1943ء توں ایس دی ضبطی دی ڈگری جاری کردتی۔ مارکس ایس توں پہلاں 17 مارچ نوں ای مستعفی ہوگئے۔ جد اخبار دے حصہ داراں نے اوہناں اتے پالیسی نرم کرن لیے زور دتا تھا۔ مارکس نے ملکوں باہر جان دا فیصلہ کرلیا۔جتھے جاکے اک انقلابی پرچہ چھاپ کے جرمنی وچ کھلنا مقصد سی۔ اگست 1844ء دے اخیر وچ اینگلز پیرس آیا جتھے دوہاں دی ملاقات ہوئی۔ اوہناں دے نظریات وچ ایکا پایا جاندا سی۔ ایہہ دوہاں وچکار تخلیقی ساجھے داری دی شروعات سی، جیہدی تریخ وچ مثال نئیں ملدی۔ مارکس اک پیشہ ور لکھاری تے صحافی سن، جنہاں ٹربیون اخبار لیے اینگلز نال رل کے 500 آرٹیکل لکھے۔ مگروں ایہہ لکھتاں ست جلداں وچ چھاپیاں گئیاں۔ اوہناں دی آمدن ای حقیقت وچ مارکس دی پونجی تے جین مرن سی۔ مارکس سنسرشپ خلاف آواز چکی، اوہناں دا آکھنا سی سنسرشپ دی بنیاد جنہاں بہانیاں اتے کھلوتی اے اوس نال انسان مڑ کے پتھر دے دور وچ ٹرجاوے گا۔ مارکس آکھیا کپڑے وچ لپٹے بچے نوں جھولے وچوں کڈھ کے چلنا سکھاو تاں اوہ پہلاں پہل ڈگدا اے فیر چلدا اے ڈگن دے ڈر توں چلن دا عمل چھڈیا نئیں جاسکدا۔ مارکس تے اینگلز دے خیال وچ نویں اخبار نیورنشچے زیتونگ دا مڈھلہ کم ایہہ سی کہ اوہ ایس فریب دا پردہ چک دیوے جیہڑا مارچ دے انقلاب، لڑائیاں متعلق کیتا گیا سی۔ پئی انقلاب مکمل ہوگیا تے ہن اوس توں فیدہ چکن دا ویلا آگیا اے۔ اخبار نے عام لوکاں نوں دسیا کہ فیصلے والی جنگ ہالے باقی اے تے سرمایہ داری نظام جبر دی پالیسی اتے کاربند اے۔ مارکس دا اخبار ترقی پسنداں تے جمہوری قدراں دے حامیاں دا مددگار بن گیا۔ اخبار دا مزدور دوست رویہ جون 1848ء وچ پیرس دے مزدوراں دی بغاوت دوران ہور نمایاں ہوگیا۔ مارکس ایس ہلچل کی تریخی اہمیت دا ذکر کیتا۔ مارکس ایس دوران سنسرشپ نوں معاشرے دی ترقی لئی قاتل زہر قرار دتا، اوہناں دا آکھنا سی صحافت دا مقصد سچی سماجی، سیاسی تے اقتصادی صورت حال نوں لوکاں سامنے لیانا اے، کیوں جے لوکاں نوں اپنے آل دوال توں جانکاری ہوئے۔ مارکس آکھیا فری پریس آزادی صحافت اک کھلی تے چوکس اکھ وانگ اے، ایہہ لوکاں دے سچ بولن تے آپوں منن لین دی مثال اے۔ مارکس آزاد صحافت نوں اک روحانی آئینہ قرار دیندے، جدے وچ لوکیں آپ نوں سمجھ پاندے نیں۔ مارکس صحافت نوں کاروبار بنان دے سخت مخالف سن۔ اوہناں دا آکھنا سی صحافت دی آزادی دا مطلب کاروبار نئیں اے۔ اوہناں دی کوشش سی عملی صحافت اتے کاروباری رنگ نہ چڑھن پائے۔اوہناں دی رائے وچ صحافیاں نوں لوکاں، سرکاری تے نجی اداریاں، نالے اخبار مالکاں نال تعلق بنان دا حق اے۔ اوہناں نوں کسے جبر یا باہرلی مداخلت توں متاثر نئیں ہونا چاہیدا۔ جرمن سرکار مارکس دے اخبار سنے کئی اخباراں دی چھپائی روک دتی۔اینگلز تے کئی دوجیاں دے وارنٹ گرفتاری جاری ہوگئے اوہ شہر چھڈن اتے مجبور ہوگئے۔کولون وچ مارشل لا خلاف وڈے پدھر اتے احتجاج شروع ہوگیا،اوہناں دااخبار اک وار فیر تن اکتوبر نوں شہر دے بازاراں وچ وکن لگیا۔ اخبار دی چھپائی جاری رکھن خاطر مارکس نوں اپنے والد ولوں ملن والے اثاثے دی قربانی پئی۔ اینگلز دے جان مگروں مارکس دا زیادہ ویلا اخبار دی ایڈیٹری وچ لنگدا۔ اوہناں جمہوری سوسائیٹی تے مزدور لیگ وچ وی کم کیتا۔مارکس لیگ دے جلسے وچ تقریر کردیاں مزدوراں نوں ویانا دی بغاوت دی صورت حال اتے جانکاری دتی۔’وی آنا دی شکست ‘ دے سرنوایں ہیٹھ چھ نومبر 1848ء نوں چھپن والے اپنے مضمون وچ مارکس بغاوت دی ناکامی دا کارن سرمایہ داراں دی سازش نوں قرار دتا۔ اگست 1851ء وچ مارکس نے نیویارک دے اخبار ٹربیون دی پیش کش قبول کرلئی تے یورپ وچ اوس دے نمائندہ خصوصی بن گئے۔ ایہہ امریکا دا مشہور تے ترقی پسند اخبار سی۔ مارکس نے دس ورھے تیک ٹربیون لیے کم کیتا۔ ایس دوران اینگلز مضمون لکھ کے مدد کیتی۔1857ء وچ جد ہندوستان وچ برطانوی استعمار خلاف بغاوت ہوئی تاں مارکس ہندوستان دبے طبقیاں دے حق وچ آواز اٹھائی۔اوہ ایس نتیجے اتے اپڑے پئی ہندوستانی ایس ویلے تیک اپنی غربت اتے قابو پان جوگ نئیں ہوون گے۔ جد تائیں برطانیا وچ مزدور طبقے دی سرکار نئیں آجاندی۔ کارل مارکس دی صحافت تے فری پریس لئے کم نوں دنیا بھر وچ نہ صرف پڑھیا جاندا سی سگوں کئی ملکاں دے نصاب وچ وی شامل اے۔ سرد جنگ دوران پروپیگنڈے کارن پاکستان دا صحافی تے صحافت کا پڈھیار مارکس دی آزادی اظہار لیے جدوجہد تے لکھتاں توں ان جان اے۔
مارکس دا آکھنا اے اسیں دنیا نوں دوجیاں دی اکھاں نال ویکھن دے عادی آں۔ عقل دے انھے کدے منزل تے نئیں اپڑدے۔
661
