14مارچ دی شام کجھ عجیب جہی سی۔ پُراسرار جہی۔ چپ چاپ جہی۔ دل کہہ ریا سی کجھ ہوون والا اے۔ کیہ ہوون والا اے؟ ایہہ خبر نہیں سی۔
مَیں روز دی طرحاں شام ست وجے گھر پہنچ گیا۔ نیڑے ای دو گلیاں چھڈ کے چھوٹے بھرا دا گھر سی، ماں نوں ملن اوہدے گھر چلا گیا۔ ایس تو پہلاں ای میری بیوی رات دا کھانا تیار کر چکی سی۔ اسی گھٹوگھٹ اک گھنٹہ اوہدے گھر بیٹھے رہے، چاہ پیتی تے نالے ایدھر اودھر دِیاں گلاں باتاں وی ہوئیاں۔ 9 وجے دے نیڑے گھر پرتے۔
سویرے اتوار سی جیہدے لئی کجھ خاص تیاری کرنی پیندی سی۔ دس وجے سویرے چرچ سروس چالُو ہو جاندی سی تے ایس تو پہلاں سانوں چرچ پہنچنا ہوندا سی۔ چرچ میرے گھر دے پچھلے پاسے، کوئی پنج منٹ دے پیدل پندھ تے ہے۔ میری بیوی دا چھوٹا بھرا شکیل چرچ دا وڈّاپادری اے۔ ہفتے دی رات چرچ وچ وی کافی تیاریاں کیتی جاندیاں نیں۔ چرچ دی بلڈنگ حالے پوری نہیں بنی۔ فائبر گلاس دی چھت اے۔ سامنے، پچھلے پاسے تے سجے پاسے دیاں کندھاں تیار نیں، جدوں کہ گیٹ دے اندر کھبے پاسے حالے کندھ بالکل وی نہیں بنی۔ ایہہ مارچ دا مہینہ ہے پر ٹھنڈ اجے وی چنگی بھلی اے۔ ایس لئی کندھاں دی تھاں ترپالاں گڈھ کے ہوا تے ٹھنڈ نوں روکن دا بندوبست کیتا جاندا اے۔ فیر صفائی کرنا، کرسیاں جوڑنا، قالین وچھاناتے سٹیج تیار کرنا ایس توں وادھو کم نیں۔ تے ایہہ سارے کم ہفتے دی رات ای کر لئے جاندے نیں۔ چرچ دے کجھ رضاکار مُنڈے ایہہ سارے کم کردے نیں تے رات اوتھے ای گزاردے نیں۔
۱۴ مارچ بروز ہفتے دی رات، پادری شکیل دا پُتر سولومن (مانی) وی آیا ہویا سی۔ مانی تے میرا پُتر قیس کزن وی نیں تے ہم عمر ہوون پاروں گُوڑے یار وی۔ کھانا کھا کے اسی کجھ دیر ٹی وی ویکھدے رہے۔ کوئی ساڈھے یارھاں وجے دے نال مَیں تے میری بیوی سوون لئی منجیاں تے لیٹ گئے جدوں کہ مانی تے میرے دونویں پُتر قیس تے سارنگ کم کار وچ ہتھ ونڈان واسطے چرچ وَل ٹُر گئے۔
جِداں کہ مَیں کہہ چُکیاں پئی ۱۴ مارچ دی شام تے رات کجھ عجیب جیہی سی۔ ویکھن وچ سب ٹھیک ٹھاک دِسدا سی۔ بچے خوش سن، آپس وچ ہس کھیڈ رہے سن، مذاق کر رہے سن پر فیر وی مینوں پتا نہیں کیوں ایہہ رات چُپ چاپ جیہی لگ رہی سی۔ میں لیٹ تے گیا پر بہتی دیر سوں نہ سکیا۔ کوئی ۴۵ منٹ بعد میری اکھ کھل گئی۔ واش روم گیا تے پرت کے مُڑ سوون دی کوشش کیتی پر اکھاں وچ نیندر دا ناں نشان نہیں سی۔ اینویں بس کجھ ہوون دا ڈر… میں اُٹھیا تے ٹی وی آن کر لیا۔ تھوڑی دیر ریموٹ نال وکھرے وکھرے ٹی وی چینل بدلا رہیا۔ کدی کوئی نیوز چینل، کدی انٹرٹینمنٹ، کدی کجھ تے کدی کجھ۔ جدوں ٹی وی وچ دِل نہ لگا تے اُٹھ کے کمپیوٹر والے کمرے وچ آ گیا۔ کمپیوٹر سٹارٹ کیتا تے فیس بُک وغیرہ وچ پناہ لین دی کوشش کردا رہیا۔ پر دِل اوتھے وی نہیں سی لگ رہیا۔ ہُن تیک واہوا سماں لنگھ چُکیا سی۔ کِناں… ایہدا مینوں شاید کوئی اندازہ نہیں سی۔ بیوی میری گُوڑی نیندر سُتی پئی سی، بچے چرچ ٹُر گئے سن، گھر وچ گُوڑی چُپ بسیرا کیتا ہویا سی۔ بس سنسان گلی وچوں کدی کدی کسی موٹرسیکل دے گزرن یا گلی دے کسی کُتے دے بھونکن دی آواز آ جاندی جیہڑی ایس چُپ نوں تھوڑی دیر لئی توڑ دیندی۔ چُپ دونواں پاسے سی، میرے اندر وی تے باہر وی۔ مَیں اُٹھ کے چاء بنائی تے کپ لے کے واپس کمپیوٹر والے کمرے وچ آ گیا۔
مینوں یاد آیا، بئی میرے کمپیوٹر وچ ہندوستان فلم ’’پی کے‘‘ (PK) پئی ہوئی اے۔ ایہہ ہندوستانی فلم دو تِن مہینے پہلوں ای ریلیز ہوئی سی تے ہر کوئی ایہدی وادھو تعریف کر رہیا سی پر مَیں اجے تیک نہیں ویکھی سی۔ مَیں سوچیا، نیندر تے آ نہیں رہی تے چلو فلم اے ویکھ لواں۔ مَیں فلم سٹارٹ کیتی تے ہیڈفون کناں نوں جڑ کے، گھٹوگھٹ گُم ہو گیا فلم وچ۔
چنگی فلم بنائی اے عامر خان نے۔ موضوعاتی وی اے، انٹرٹینمنٹ وی اے ایہدے وچ۔ ڈائیلانگ وی زبردست تے توجہ موہن والے نے۔ ایہہ کہنا وی غلط نہیں ہووے گا کہ عامر خان بڑا اعلیٰ اداکار اے۔ بڑی جاندار تے چنگی ادکاری کیتی اوہناں ایس فلم وچ۔ ’’پی کے‘‘ فلم وچ عامر خان نوں ارضی مخلوق دے اِک خلاباز دے روپ وچ وکھایا گیا اے جیہڑا تحقیق واسطے اپنے سیّارے توں زمین وَل اُتردا اے۔ پر زمین تے آون توں بعد ایتھوں دی منافقت تے دو رُخی ویکھ کے بڑے معصومانہ سوال کردا اے۔ اپنے سیّارے تو زمین وَل آون تو بعد عامر خان دے گلے وچ پایا لاکٹ اِک راجستھانی کھوہ کے لے جاندا اے، تے اک ہندو پنڈت نوں ویچ دیندا اے۔ اصل وچ ایہہ لاکٹ عامر خان دے واپس خلاء وچ جان دا ریموٹ اے۔ ایسے دوران عامر خان دی ملاقات سنجے دت (بھیرن سنگھ) نال ہندی اے۔ پی کے (عامر خان) کس طرحاں بھیرن سنگھ نوں مِلدا تے کس طرحاں اوہناں دی زبان سِکھدا اے ایہہ سب واہوا مزے دار اے۔ خیر فلم وچ ہور وی بہت کجھ اے۔ معاشرتی پس منظر تے بنائی گئی ایس فلم وچ ایہہ دسیاں گیا اے کہ ایتھے ہر مذہب دے نام تے لوکاں نے اپنیاں دُکاناں کھولیاں نیں۔
فلم نے جگہ جگہ ایہہ سوال چُکیا اے بئی خدا کولوں کجھ وی منگن واسطے مذہبی لوکاں دی اجازت ضروری اے؟ کیہہ خدا اینا ماڑا (کمزور) اے بئی جد تیک پتھر دے ساہمنے نہ جھُکیے، گلے والے ڈبے وچ چار پیسے نہ پایئے، گل وچ کراس نہ لٹکایئے یا اوہدے منن والیاں نوں خُش نہ کریئے تے اوہ سُندا ای نہیں۔ وغیرہ وغیرہ
ہیڈفون کناں نوں جَڑیا، کرسی تے بیٹھا، گھٹو گھٹ فلم وچ مست ہویا سی۔ آسے پاسے گھپ چُپ سی۔ تِن یا ساڈھے تِن وجے میرے دونویں پُتر تے مانی چرچ توں پرتے۔ باہر دے گیٹ دی چابی اوہناں کول سی، اوہ کھول کے اندر آ گئے۔ جداں اوہناں مینوں فلم ویکھدیاں ویکھیاں تے ضد کرن لگے بئی اوہوی ویکھن گے۔ میں اوہناں نوں سمجھایا بئی فلم ادھی تو بہتی تے چل چُکی اے، ایہناں نوں ویکھن دا کیہ سواد آنا اے ایس لئی سوں جاؤ۔ فیر کدی ویکھ لینا۔ اُنج وی اوہ ایہہ فلم پہلاں وی ویکھ چُکے سن۔ خیر اوہناں میری گل من لئی تے سوون لئی چلے گئے۔ میں اِک واری فیر کچن دا رُخ کیتا تے اک کپ گرم گرم چاء دا لے کے مُڑ فلم ویکھن لگ پیا۔
کوئی ساڈھے چار وجے فلم مُکی پر میریاں اکھاں وچ نیندر حالی وی نہیں سی۔ اِک وار فیر چاء بنائی، پیندے پیندے کوئی ساڈھے پنج ہو گئے۔ مینوں پتا سی ہُن سُتا تے سویرے ۹ وجے کدی وی نہیں اُٹھ سکناں۔ ایس لئی لیٹن تو پہلے اپنی بیوی نوں کیہہ دِتا کہ میں صبح چرچ نہیں جانا، مینوں نہ جگانا، بچیاں نال خود چلے جانا۔
میں گُوڑی نیندر سُتا ہویا سی کہ میرے کنیں میری بیوی دی اواز پئی: اُٹھو، تہانوں سوون دی پئی اے۔ پتا وی جے باہر کیہہ قیامت واپر گئی اے۔’’
میں ہڑبڑا کے جاگ پیا۔ ویکھیا تے بیوی دے چہرے دا رنگ اُڈیا ہویا سی تے اوہ رو وی رہی سی۔ واہوا پریشان وی لگ رہی سی۔ نالے پتا نہیں بھجدی ہوئی گھرتک آئی سی۔ اوہدا ساہ نال ساہ نئی سی رَ ل رہیا۔ میں چھیتی نال پُچھیا: ’’کیہہ ہویا اے؟‘‘
اوہنے روندے ہوئے دسیا: ’’یوحنا آباد چرچاں وچ بم دھماکے ہوئے نیں تے دھماکیاں تے فائرنگ دی آوازاں اوہناں آپ سُنیاں نے۔‘‘ اوہ حالی تیک رو رہی سی۔
میں چھیتی نال اُٹھیا، واش روم گیا، منہ تے پانی دے چھٹے مارے تے باہر آ گیا۔ میں نِکر پا کے سُتا ہویا سی چھیتی نال اوہدے تے پینٹ چڑھائی۔ اک دم مینوں احساس ہوا کہ میرے دونویں پُتر میری بیوی دے نال نہیں۔ میں ڈاہڈی فکرمندی نال پچھیا: ’’قیس تے سارنگ کِتھے نیں؟ باقی لوگ ٹھیک ٹھاک نیں چرچ وچ؟‘‘
اوہنے جواب دِتا: ہاں، سارے ٹھیک نیں۔ سارے چرچ وچ جمع نیں تے قیس تے سارنگ وی اوتھے ای نیں، جلدی چلو، اسی وی اوتھے ہی جا رہے ہاں۔‘‘
مینوں اچانک اپنی بھین دا خیال آیا جیہدے تِن جوان پُتر سن، تے نیڑے ای اک گلی چھڈ کے اوہدا گھر سی تے اوہدے نال پراں میرا چھوٹا بھرا رہندا سی۔ میں چھیتی نال بھین دا نمبر موبائل تے ملایا، اوہدا نمبر نہ ملیا تے وڈے بھانجے دا نمبر ٹرائی کیتا۔ اوہ خیریت نال سن تے گھر ای موجود سن۔ میرا چھوٹا بھرا وی اپنے بال بچے لے کے اوہناں دے گھر آ گیا سی۔
اساں چھیتی نال گھر بند کیتا تے گلی وچ آ گئے۔ اجے اسی چرچ نوں جاون والے رستے تے مُڑے ای ساں کہ ساہمنیوں اک بی بی، جیہدا ناں زریں تے ساڈے چرچ دی ممبر وی سی، روندی تے تیز تیز چلدی ہوئی ملی۔ اساں وی دوڑ کے اوہدے وَل گئے تے پچھیا بئی خیریت اے اوہ رو کیوں رہی اے؟ اوس نے اُچی واجے روندے ہوئے دسیا کہ اوہدا بھرا اپنے بچیاں نال تے اوہدی ماں تے اوہدے بیٹے، بیٹی نال کیتھولک چرچ گئے ہوئے نیں۔ ایہہ سُن کے ساڈے وی اوسان خطا ہو گئے۔ اوہ آپ وی بُری طرحاں رو رہی سی تے غم تے فکر نال نڈھال جئی لگ رہی سی۔ میں ایہہ چنگا نہ سمجھیا کہ اوہ اکلی جائے۔ میں اپنی بیوی نوں کہیا: توں چرچ جا، میں زرّیں نال جاناں واں۔ ایہہ کہہ کے میں اوہدے نال ٹُر پیا۔
ایس دوران مینوں پتہ چل چُکیا سی کہ فائرنگ تے دھماکے دو نیڑے دے چرچاں (کیتھولک تے کرائسٹ) وچ ہوئے نے۔ دونواں چرچاں وچ اتوار والے دیہاڑے لوکاں دی وڈی گنتی عبادت لئی جاندی اے۔ ہر اک چرچ وچ گھٹوگھٹ اک ہزار توں وی وادھو لوگ عبادت لئی جاندے نیں۔ جیہناں وچ بچے، بزرگ، عورتاں تے مرد سبھے شامل ہوندے نیں۔ ایہہ گل سمجھی جا سکدی سی پئی ایہو جئے موقعیاں تے کیہہ صورت حال ہوندی اے۔ اکثر ٹی وی، اخباراں تے ویکھ چکے ساں۔ فیر تھوڑا ای عرصہ پہلوں پشاور چرچ احاطے وچ ہوون والے دھماکے نال جیہڑی تباہی ہوئی سی اوہ وی اکھاں ساہمنے آ گئی۔ مینوں کنبنی جیہی آ گئی ایہہ سوچ کہ بئی ایہہ وی چرچاں وچ عبادت ختم ہون دا ٹائم سی تے ایس ویلے دونواں پاسے بہت زیادہ رش ہوندا اے۔
اسی دوویں گلیوں گلی جا رہے ساں۔ لوگ، جہیناں دے پیارے ایہناں دونواں چرچاں چوں کسی وی چرچ گئے ہوئے سن، روندے کرلاندے بھجے جا رہے سن۔ کوئی کسی نال گل نہیں سی کر رہیا، بس ہر اک دی ایہو کوشش سی بئی چھیتی تو چیتی پہنچ کے اپنے پیاریاں دی خبر لوے۔
اسی حالے رستے وچ ای ساں کہ زریں دے گھروں فون کال آئی۔ اوہنے بے صبری نال فون اپنے کن نوں لایا۔ میں اوہدی روندیاں اکھاں وچ اِک ٹھنڈی جیہی تبدیلی محسوس کیتی۔ اوہ حالے گل کر ای رہی سی کہ میں وچ ای بول پیا: ’’بھین جی، خیرت اے ناں سب؟‘‘ اوہنے سر ہلا کے اشارے نال ہاں وچ جوا ب دِتا۔ فیر اوہنے دسیا بئی اوہدے بھرا دا نِکا ایانا بڑا تنگ کر رہیا سی، ایس لئی اوہدے گھر والے چرچوں چھیتی گھر پرت گئے سن۔ ایہہ آکھ کے اوہنے میرا شکریہ ادا کیتا تے پچھاں پرت گئی۔
میں گھٹوگھٹ بھجدا جا رہیا ساں۔ میرے گھر توں کرائسٹ چرچ جاون دا رستہ پنج یا ست منٹ دا ہووے گا پر اج ایہہ مُکن وچ ای نہیں آ رہیا سی۔ میرے کئی پیارے مِتر دونواں چرچاں وچ اتوار نوں عبادت لئی جاندے سن۔ میں چھیتی تو چھیتی ایہہ جاننا چاہندا سی بئی اوہ سب خیریت نال نیں۔ آسے پاسے ہر کوئی غم نال نڈھال سی، فکرمند سی۔ اک عجیب پراسرار جہیا ماحول بنیا ہویا سی۔ لوگ یا تے اپنے آپ وچ کھوئے سن یا فیر موبائل فوناں وچ۔ انج جاپدا سی جیویں کسے نوں آس پاس دی کوئی خبر نہیں۔ ساریاں دے مہاندریاں تے خوف، دہشت تے سراسیمگی تے اکھاں وچ اتھرو سن۔ پر ایہہ کیہنوں پتا سی بئی آون والے دِن ایس توں وی بہتے خوف زدہ کرن والے تے لتاڑن والے آون والے نیں۔
میں مین بازار وچ پہنچ گیا ساں۔ ہر پاسے لوکاں دی بھیڑ سی۔ تھوڑے جہیے پندھ تے کراسٹ چرچ دا گیٹ سی۔ ہر بندے دی ایہہ منشا سی بئی اوہ گیٹ تک پہنچے۔ لوکاں دی ہاہاکار تے ایمبولینساں دے سائرن وی وج رہے سن۔ ایس چرچ وچ دھماکا گیٹ توں باہر ای سڑک تے ہوئیا سی۔ مینوں ایہہ وی سُن کجھ حوصلہ ہوئیا بئی اودوں تیک حالے چرچ سروس ختم نہیں سی ہوئی، ایس پاروں بھیڑ بہتی نہیں سی۔ میں بھیڑ نوں چیردا اخیر گیٹ تک پہنچ ای گیا۔ ایمبولینساں لاشاں لے جا چُکیا سن۔ تقریباً تقریباً زخمیاں نوں وی لے جایا جا چکیا سی۔ پولیس بھیڑ نوں موقع واردات تک جاون تو روک رہی سی۔ میری چرچ دے کجھ ممبران نال دوستی سی۔ میری خوش قسمتی اوہناں چوں ایک مُنڈے تے میری نظر پئی جیہڑا پولیس نال مل کے بھیڑ نوں اگے آون تو روک رہیا سی۔
میری جیب وچ میرا ڈیجیٹل کیمرہ سی۔ جِداں ای میں کمرے چوں نکلن لگا سی، میری نظر ٹی وی تے رکھے کیمرے تے پئی تے میں چھیتی نال پھڑ کے اوہنوں جینز دی جیبھ وچ رکھ لیا سی۔ اودوں تے ایہہ اچانک ہویا سی پر ہُن خیال آیا تے میں چھیتی نال جیبھوں کیمرہ کڈھ لیا۔
اوس مُنڈے نے وی مینوں پہچان لیا سی، اوہنے ہتھ دے اشارے نال مینوں اَگے ہون لئی آکھیا۔ میں جیویں ای اگے ہویا اِک پولیس والے میرا رستہ روک لیا پر اوہ منڈا چھیتی نال اگے آیا تے میری بانہہ پھڑ کے مینوں بھیڑ وچوں کھچدا ہویا اگے لے گیا۔
میں اپنے آسے پاسے ویکھ رہیا سی۔ دُکاناں دے شٹراں تے، ٹُٹیاں ریڑھیاں تے، کندھاں تے، ہر پاسے انسانی گوشت دے چیتھڑے لمک رہے سن۔ سڑک تے جگہ جگہ لہو کھلریا سی۔ میں محسوس کیتا ہوا وچ گوشت، خون تے بارود دی مِلی جُلی بُو کھلری ہوئی سی۔ نیڑے ای میری اک ریڑھی تے نظر پئی تے میرا رونگھٹے کھڑے ہو گئے۔ اوس ریڑھی تے کوئی بابا برف دے گولے ویچدا سی۔ عام طور تے اوہ ریڑھی چرچ ساہمنے نہیں سی لیاندا پر اَج اتوار سی، بہت رش ہووے گا، ایہہ سوچ اوہ ایتھے آ گیا سی۔ پتا نہیں اوہدا کیہہ حال ہویا ہووے گا پر اوہدی ریڑھی دے جنگلے نال انسانی ہتھ دِیاں دو اُنگلیاں کسے دے یا اوہدے دھڑ نالوں وکھ ہو کے چمبڑیاں ہوئیاں سن۔ انج ای کئی ہور جگہ تے وی انسانی گوشت دے ٹکڑے جمے ہوئے سن۔
چرچ دے نال جُڑیا پاسٹرہاؤس سی۔ گیٹ دے اَگے چرچ دی اپنی سیکیورٹی موجود سی۔ دھماکا کرن والا سوٹ بوٹ پا کے آیا تے اوہنے انج اندر جاون دی کوشش کیتی بئی اوہ مسیحی اے تے چرچ سروس کرن آیا اے۔ جدوں چرچ دی سیکیورٹی نے اوہنوں چیک کرن دی کوشش کیتی تے اوہ دونوں ہتھو پائی ہو گئے تے اوہنے سڑک دے وچ اے اپنے آپ نوں پاڑ لیا۔
پاسٹر ہاؤس دا مضبوط گیٹ بارود دی طاقت نال مُڑ چکیا سی۔ گیٹ تے موجود محافظ مُنڈے کسے نوں اندر جاون دی اجازت نہیں سن دے رہے پر مینوں گیٹ دے تھوڑا اندر جا کے جھانکن دا موقعہ مل گیا۔ اوتھے وی تھاں تھاں کندھاں تے گوشت تے لہو جمیا سی تے گوشت خون دی بو پھیلی ہوئی سی۔ میں ویکھدا رہیا تے کیمرے نال فوٹواں وی کھچدا رہیا۔
میں فوٹواں بناون وچ مگن ساں کہ اوتھے موجودلوکاں وچ شور جہیا مچن لگا بئی آس پاس دی بستیاں دے مختلف چرچا وچ وی فائرنگ ہو رہی اے۔ اِک دم جیویں میں خوابوں جاگ پیا۔ مینوں یاد آیا بئی ساڈے چرچ وی سارے لوک جمع نیں۔ نال میری بیوی تے میرے دونویں بچے وی۔ دماغ وچ ایس خیال دا آنا سی کہ میں سب کجھ چھڈ چھڈا کے چرچ وَل بھجنا شروع کر دِتا۔ فکرمندی، انجانے وسوسے، خوف تے سوچاں، میرے پیر من من بھارے ہو گئے۔ جدوں چرچ پہنچیا تے ساہ نال ساہ نہ رَلے۔ میں ساریاں نوں جا کے آکھیا بئی اوہ اپنے اپنے گھراں دی راہ لین حالات وگڑدے جا رہے نیں۔ جے کسے دا گھر دُور اے تے اوہ نہیں جا سکدا تے نیڑے میرے گھر آ سکدا اے۔ اسی چھیتی نال چرچ دِیاں چیزاں سمیٹیاں، لاک کیتا تے گھر آ گئے۔ شکر اے ایہہ خبر افواہ ای سی۔
ساریاں نوں گھر چھڈ میں اک واری فیر باہر آ گیا۔ مینوں اوہناں دوستاں دا وی خیال سی جیہناں دے گھر والے کیتھولک چرچ جاندے سن۔ اک اک دا مہاندرہ اکھاں ساہمنے گھم رہیا سی۔ پتا نہیں کون کتھے سی تے کس حالت وچ ہوئے گا؟ اکھاں آپے ای بھجدیاں جاندیاں سن۔ دل غم نال بھاری تے قدم بوجھل ہو چکے سن۔ میں نکے نکے قدم چُکدا تقریباً تیز تیز بھج رہیا سی۔ حالی میں کیتھولک چرچ دی پچھلی گلی ای پہنچیا سی کہ دیوار دے نال ایک کٹیا ہوئیا سر ویکھ کے میں لرز گیا۔ ایک پاسے دی اکھ تے کن کندھ نال پیا نظر آ رہیا سی۔ چرچ دی کندھ دے نال، چھت تے، گلی وچ ہر پاسے لوکاں دی بھیڑ سی۔ میں چرچ گیٹ وَل جانا چاہندا سی پر بھیڑ اینی زیادہ سی کہ اگے نہ جا سکیا۔ اوتھے کھڑے اک پولیس والے نوں نال لے کے آیا تے اوہنوں اوہ کٹیا ہویا سر وکھایا۔ ساڈے نال اک دو صحافی وی کیمرے پھڑ کے بھجے آئے۔ اوہناں نوں اوتھے ای چھڈ کے میں ہُن چرچ دے اندر جان دی ترکیب سوچن لگ پیا۔ میں اندر جا کے لوکاں نوں ملنا چاہندا سی۔ نقصان کیہہ ہویا اے ایہہ وی جاننا چاہندا ساں۔ پر اندر جان دی کوئی صورت نظر نہیں سی آ رہی نہ ای کوئی جانُو نظر آیا رہیا سی۔
اک خیال میرے دماغ وچ فوراً آیا۔ میرے جانن والیاں دی چھت چرچ احاطے دی کندھ نال ملدی سی۔ میں سوچیا مینوں ایدھروں اندر جاون دی کوشش کرنی چاہیدی۔ میں چھیتی نال گلی وچ گیا تے اوہدا بوہا کھڑکایا۔ میرا مِتر باہر آیا۔میں اوہدا حال احوال پچھیا۔ اوہ باقاعدہ رو رہیا سی۔ اوہنے تباہی دا پورا منظر اکھیں ویکھیا سی، انسانی انگ اُڈ کے اوہناں دے صحن تے چھت تے آ ڈِگے سن۔ زخمیاں د آہ پکار، کٹے ہوئے جسم تے ادھے دھڑ، سر۔ اوہ مینوں دسدا جا رہیا تے روندا جا رہیا سی۔ اسی چھت تے گئے تے اوتھوں اُتر کے چرچ دے صحن وچ چلے گئے۔
چرچ دا مین گیٹ، جتھے حملہ آور نے آپنے آپ نوں بمب نال اُڑایا سی، کوئی ۱۰۔۱۵ فٹ دُور مڑیا تڑیا جا پیا سی۔ زخمی تے لاشاں ایتھوں وی لے جا چکے سن پر بہت سارے انسانی اعضا، پاٹے ہوئے کپڑے تے تھاں تھاں لہو حالے وی پیا سی۔ بچیاں دِیاں، وڈیاں دِیاں جُتیاں، بچیاں دے کھڈونے تھاں تھاں لہو وچ ڈُبے پئے سن۔ ایتھے وی چرچ دی سیکورٹی نے ای بمب بار نوں روکیا سی۔ چرچ سیکیورٹی دا اِک بہادر تے جان باز مُنڈے آکاش نے بمب بار نوں جپھا مار لیا تے جیہدی پاروں اوہ اندر آون وچ نکام رہیا تے گیٹ تے ای پھٹ گیا۔
میں ٹیم ویکھیا، ساڈے تِن وج چکے سن۔ مینوں خیال آیا میں سویر توں کجھ وی نہیں سی کھادا پیتا۔ پانی دا قطرہ تک حلق وچ نہ اتریا سی۔ عجیب جہئی کمزوری محسوس ہوئی۔ گھر واپس آیا۔ چاء بنوائی تے نال کجھ کھاہدا وی۔
ٹی وی سکرین تے خبراں چل رہیاں سن۔ زخمی ہون والیاں دے ناں ٹی وی تے دسے جا رہے سن۔ خودکش بمب مارن والیاں دے دو سہولت کاراں نوں لوکاں موقعے تے پھڑ لیا سی۔ اک نوں تے پلس دی گڈی وچ بیٹھا وکھایا وی گیا۔ زخمیاں نوں خون دی ضرورت سی۔ اساں سوچیا کیوں نہ ہسپتال پہنچیا جائے۔ ایہہ سوچ کے اسی کجھ یار بیلی ہسپتال نوں نکل پئے۔
ہسپتال وچ بہوں رش سی۔ زخمیاں تے مر جان والیاں دے والی وارث غم نال نڈھال ایدھر اودھر نس پج رہے سن۔ میں اگے نکلدا گیا۔ ہسپتال دے اندر دے حالات تے بہت ای درد ناک تے بھیڑے سن۔ ایمرجنسی وارڈ وچ بیڈ نہیں سن رہے۔ کئی زخمی تے کوریڈورز وچ ای پئے سن۔ اوہ وچارے چیخ وی رہے سن۔ رحم تے مدد دے وی طلب گار سن۔ ڈاکٹر، نرساں تے وارڈ بوائے ہر پاسے نس پج کر رہے سن۔ انج جاپدا سی جیویں دوائیاں گھٹ تے زخمی بہتے نے۔ میں حیران جہیا کھلوتا سب ویکھ رہیا ساں۔ سمجھ نہیں سی آرہیا کیہہ کراں۔ موبائل تے دُوجے متراں نال رابطہ کرن دی کوشش کیتی پر نہ ہو سکیا۔ میں تھک ہار کے آپے ای گھر دی راہ لئی۔
شام ہو چکی سی۔ اک عجیب، غم زدہ شام۔ آسے پاسے ہالے تک گوشت تے بارود دی بو نے بسیرا کیتا ہویا سی۔ میں واپسی تے فیر کرائسٹ چرچ دے کولوں لنگھیا۔ ہالے وی کئی لوک جائے وقوعہ تے موجود سن۔ اوہناں وچ میڈیا والے، پلس والے تے مقامی لوک وی سن۔ پر شام ہوون تے پہلوں اک ہور انسانیت نوں دُکھی تے بدنام کرن والا واقعہ گُزر چُکیا سی۔ غم تے غصے نال بھرے لوکاں، سہولت کاراں نوں پلس توں کھوہ کے پہلاں تے بہت بری طرحاں ماریا کُٹیا، فیر جیوندیاں نوں اگ لا کے ساڑ دِتا۔
آخرکار رات ہو گئی۔ نیندر تے خیر اکھاں تو کئی کوہ دُور سی۔ سویر توں لے کے شام تیک ہوون والے سارے واقعات اک اک کر کے کسے فلم دی رِیل وانگ ذہن وچ آ جا رہے سن۔ راتیں کوئی تِن وجے میرا موبائل فون وج اُٹھیا۔ میں چھیتی نال سرہانے پیا فون چُکیا۔ ویکھیا تے ہمسائے دا نمبر سی۔ اوہ بڑی رازداری نال گل کر رہیا سی۔ بڑی گھمبیر سرگوشیاں وچ۔ اوہدی معلومات دے موجب اوہنوں وی کسے نے فون کیتا سی بئی سڑک تے نہ تے رینجرز والے نے نہ پلس والے تے نہ ہی میڈیا والے۔ تے نالدیاں ہمسایہ بستیاں دے اکثریت والے لوک اکٹھے ہو کے ساڈی بستی سے حملہ کرن دی تیاریاں کر رہے نیں۔ سُن کے میرے تے ہتھ پیر ای سُن ہو گئے۔ دماغ نے کم کرنا چھڈ دِتا۔ بس ایہو خیال بار بار آندا سی: ہُن کیہہ ہوئے گا! فیر میں ہمت جمع کر کے کجھ ایہو جئے متراں نوں فون کرن دا سوچیا جیہناں دا گھر مین سڑک پاسے سی۔ اول تاں کسے فون سُنیا ای نہ جے کسے سُنیا وی تے آکھیا بئی افواہاں تے بہت ساریاں نیں، پر حقیقت کیہہ ایہہ کسے نوں نئی پتا۔ باہر نکل کے اصل حالات ویکھن دی ہمت کسے وچ وی نہیں سی۔
خوف تے دہشت نے نیندر اُڑا دِتی سی۔ وکھو وکھ خیالاں نے آ گھیریا سی۔ ایس توں پہلوں ہون والے سارے وقوعے یاداں وچ تازہ ہون لگے۔ شانتی نگر، گوجرہ، تیسر ٹاؤن کراچی، بادامی باغ لاہور… کس طرحاں حملہ آوراں نے گھراں نوں لُٹیا تے ساڑیا۔ جیوندیاں جیاں نوں ساڑ کے مار دِتا۔ کتے کیمیکل سُٹیا تے کِتے اگاں لایاں۔ سوچدا اپنے آپ وچ ای کانبھے چڑھیا رہیا۔ کئی وار اکھاں بند کر کے نیندر وچ پناہ لین دیاں ساریاں دلیلاں بے سود ثابت ہو رہیاں سن۔ میں تے میری بیوی سرگوشیاں وچ گل بات کر رہے ساں۔ ڈر سی بئی کتے ایانے نہ جاگ جاون جیہڑے ایس سارے خوف توں بے خبر نیندر مان رہے سن۔ اسی نہیں ساں چاہندے بئی اوہ وی ایس خوف تے دہشت دا حصہ بنن۔ خیر خدا خدا کر کے سویر ہو گئی۔ کوئی بھیڑا وقوعہ نہ ہویا۔
آون والے کئی روز تک ایہو جہیاں افواہاں دا بازار تپیا رہیا۔ دُکاناں تے بازار پورے دے پورے بند سن۔ ہر پاسے خوف زدہ کرن والا سناٹا چھایا رہندا۔ ایہناں افواواں توں ڈر کے بہتے لوکاں گھراں نوں تالے لائے تے محفوظ پناہ گاہواں لبھنیاں شروع کر دِتیاں۔ بستی ہر نویں آون والے دِن وسیباں توں خالی ہوون لگ پئی۔ اسی شام نوں گیٹ وچ کھلوتے جاون والے لوکاں نوں ویکھدے۔ پیدل، موٹر سیکلاں تے، رکشیاں تے لوک شاپر کپڑیاں دے بھر بھر ڈرے سہمے جا رہے ہوندے۔ اک پاسے اکثریت دے حملیاں دا ڈر، دوجے پاسے پلساں دے چھاپے۔ ساری ساری رات منجی تے لیٹیاں کن گلی وچ ہوون والی ہر معمولی توں معولی کھڑاک تے لگے رہندے۔ جے کدی گلی وچ بُوٹاں دی دھمک سندے تے ایناں سہم جاندے بئی اپنے ساہواں دی اواز بمب وانگوں سنائی دیندی۔ اگلے گھٹوگھٹ ۱۵ توں ۲۰ دیہاڑے اِک اقلیتی وستی تے ظلم دے اوہ پہاڑ توڑے گئے بئی اوہناں نوں اپنے اقلیت ہوون دا ٹھیک ٹھیک احساس دوا دِتا گیا۔ بمب حملے وچ جیہڑے مرے، مجروح ہوئے، اوہناں نوں تے سب بھل گئے۔ اوہی میڈیا والے، پلس والے جیہڑے اوہ دو پھڑے جان والے لوکاں نوں حملہ آوراں دے سہولت کار دس رہے سن، اوہناں نے ای گواہیاں دِتیاں تے مرن والے (بمب دھماکے وچ) جوان جہان بچے گناہ گار مِتھے گئے۔ کیہہ پلس، کیہہ میڈیا تے کیہہ حکومت سبھے اکو بولی بولن لگے۔ اقلیت والیاں تے شید کوئی دو تِن بوتلاں، پھڑے جان والے سہولت کاراں تے پا کے ساڑیا ہووے گا، پر ہُن ڈرماں دے حساب نال تیل اوہناں دے زخماں تے چھڑکیاں جان لگا۔ پہلوں پہل نعیم کہیا جاون والا محمد نعیم ہو گیا، فیر حافظ محمد نعیم۔ تے انج اک غلام قوم نوں ڈاہڈا چنگا سبق سکھاون دا تہیہ کر کے ساریاں غلام قوم دے بچیاں دے خلاف گواہیاں دِتیاں، اوہ پاویں ہمیشہ سچی گل دا پرچار کرن والے میڈیا پرسن ہوون یا اقلیتاں توں ووٹ لے کے حکومتاں وچ جاون والے لیڈر، سبھے سبق سکھاون وچ جُت گئے۔ پنج چھ سو بندیاں دے خلاف مقدمہ درج ہویا۔ فوٹواں تے عام سن، جیہنے اَگے گردن کڈھ کے سڑدیاں نوں ویکھن دا آہر وی کیتا سی، ڈنڈے دے زور تے اوہ وی مجرم قرار پایا۔ پلس والے راتاں نوں پوڑھیاں لا لا کے گھراں وچ وڑدے تے چادر تے چار دیواری دا تقدس پامال کردے رہے۔ انج دے وقوعے وی واپرے بئی راتاں نوں گھراں وچ پلساں نے وڑ کے زنانیاں نال دست درازی کیتی۔ پر جے وچاریاں شکایت کیتی تے متعلقہ تھانے تے پلس والے ایہہ منن توں ای انکاری ہو گئے بئی اوہ پلس والے سن۔ حالاں کہ اوہ آئے وی پلس دی گڈی وچ سن تے وردیاں وی پلس دیاں ای پایاں ہویاں سن۔ جیہڑے کئی سو لوک پھڑے اوہناں وچوں بہتیاں نال مارکُٹ کر کے اوہناں نوں چھڈ دِتا گیا۔ بہت سارے حالے والا سلاخاں پچھے نیں۔ سنن والا نہ کوئی پہلاں سی، نہ کوئی ہن اے، کیہنوں فریاد کریے! غلام جو ہوئے!
مارچ 2019 آگیا،30 توں 50 نوجوان جیل وچ نیں تے ہن تیک گھٹوگھٹ دو یا تن جواناں دیاں لاشاں جیلوں آ چکیاں نیں۔
kinnay dukh di gal hae paei Pakistan aqliat noon apnay mmzhab de mojib te tarraqqi laei batwara kara ke hasil keeta gaya te hun sadi aqliatan naal kae vaari zulm keeta te unhan naal insaf hown to dakya.eh saaday lae sharm di gal hae . saano chahi da hae pae aqliatan no qaid jinnha de aadar lae barabar de haq daar manaye te unhaan de naal insaf di khatir en bandian noon chadan di maang karye jehray hun teekar bandi naen. husain naqi
h