لہور دی دہلی دروزے دے باہر ہر دروزے توں ودھ رونق تے آبادی ہوندی اے۔ جیہدی بنیاد محمد سلطان ٹھیکے دار مرحوم رکھی۔ اوس چوکھی رقم خرچ کرکے اک شاندار تے وڈی سراں بنائی جیہدے وچ ہزاراں مسافر آکے بسیرا کرسکدے سن۔ ایتھے آرام کردے سرائے دے باہر شمال ول اک پکا جدید بازار جس نوں لنڈا بازار کہندے نیں۔ آباد اے جیہدے کارن ایس سرائے دی زینت ودھ جاندی ای۔ بازار دے دوہاں پاسے دکاناں بنوائیاں تے ہر دکان اگے ورانڈے تعمیر کیتے گئے، ایس سرائے تے بازار نال ریلوے سٹیشن ملدا۔ ہر وقت ایس سرائے تے بازار وچ رونق رہندی۔ خریدوفروخت دا بازار وی گرم رہندا۔
شاہ عالمی دروزے دے باہر دیوان رتن چند دی سراں تے تلاب بنایا گیا سی۔ ہر قسم دے اناج ، گھیو تے تیل دی منڈی ایتھے لگدی اے ایتھے دور دور توں وپاری تے سوداگر آکے رہندے تے مال ویچدے نیں۔ تالاب ہر ویلے پانی نال بھریا رہندا اے۔ شہر توں نہاون لئی ہزاراں بندے تے زنانیاں ایتھے آوندیاں نیں۔
بھاٹی دروزے دے باہر میلارام ٹھیکے دار نے اک عالیشان سراں تے عمدہ کوٹھی بنوائی اے، کوٹھی وچ میلارام آپ رہندا سی۔ سراں وچ لکڑی دا سامان ہوندا سی۔ مسافراں دی آواجاوی کارن ایس دے باوجود کہ ایہہ سٹیشن توں دور سی۔
سکھاں دے دور وچ شہر لہور بوہت گندہ سی، ہر اک کوچے تے محلے دے بزاراں وچ گند دے ڈھیر پئے ہوندے سن۔ سیکڑاں مردہ جانوراں دی لاشاں گلدی سڑدی رہندیاں سن۔ بازار دیاں نالیاں درمیان وچ سن، جیہدے کارن کچڑ پیا رہندا سی، امرا دی سواریاں جدو وی لنگھ دیاں، اوہناں دے سُم جد نالیاں وچ وجدے تاں کچڑ لوکاں اتے پیندا، شہر وچ کوئی محکمہ صفائی نئیں ہوندا دی سی۔ انگریز دے دور وچ شہر دی غلاظت پاک ہوئی۔ بزاراں دی وچکار دیاں نالیاں نوں ختم کردتا گیا۔ پکے فرش بنائے گئے۔ چوبی چھپر بنائے گئے۔ ہر طرحاں دی صفائی عمل وچ لیاندی گئی۔ محکمہ صفائی مقرر ہوگیا دو ویلے بازار نوں صاف کرکے چھڑکا کیتا جاندا۔
1850 وچ تھارن ہل صاحب دی اسسٹنٹ کمشنر دے عہدے اتے تقرری ہوئی۔ فیر 1860 وچ تحصیل دار دیوان بیجناتھ دی ماتحتی وچ کوچہ بزار دے فرش پکے کرائے گئے۔ ایس دور وچ پانی دے نل لان لئی، اٹاں والے فرشاں نوں پٹیا گیا۔ سڑکاں اتے کنکریٹ سٹائی دے گلیاں وچ دوہاں پاسے پکیاں موریاں بنائیاں گئیاں۔ ڈاکٹراں دی صلاح مطابق شہر دا پانی لوکاں دی صحت لئی چنگا نئیں جیہدے پاروں ایہہ فیصلہ ہویا کہ نلکے راہیں صاف تے صحت بخش پانی شہر وچ پہنچایا جاوے۔ پریڈدے میدان وچ کھو کھدوائے گئے، اک وڈا تلا بازار لنگا منڈی وچ بنوایا گیا۔ شہر دے سارے بازار اک سمت وچ سدھے کرکے زمین دے اندر لوہے دے نلکے دب دتے گئے۔ جدوں ساری کارروائی ہوگئی، تالاب دا پانی چھڈیا گیا ، تالاب دی عمارت وچ کنکریٹ گھٹ لایا گیا سی، پانی فوری بنیاداں وچ وڑگیا۔ ایس دی سنگین تے مضبوط عمارت اک گھنٹے اندر ڈھ گئی۔ ایس دے تعمیر اتے لگیا چوکھا پیسہ ضائع ہوگیا۔ ایہو نئیں، نلکیاں راہیں شہر وچ آون والا پانی بنیاداں وچ وڑگیا۔ کئی گھراں دی بنیاداں بیٹھ گئیاں۔ شہر دے وڈے حصے نوں چوکھا نقصان اپڑیا۔ انگریز سرکار نے سبھاں نوں نقصان دی رقم ادا کیتی۔ سرکار نے حکم جاری کیتا کہ ہن نویں سرے توں تالاب شہر دی کسے اچی تھاں اتے بنایا جاوے گا۔ اک صاف میدان بناکے نویں سرے توں عمارت دی تعمیر شروع کیتی گئی۔
646
